Hispan
Ido Societo
Sociedad Española Idista
Apartado de Correos 3142 E-14080
Córdoba, España
Por la adición de las sílabas at para el presente, it para el pasado, ot para el futuro, a la radical del verbo, se obtienen las formas pasivas del participio.
Conforme se añadan las vocales o, a, e, se obtendrán, respectivamente, el sustantivo, el adjetivo y el adverbio. Ejemplos: la batato ploras, el castigado llora; la infanto batata ploras, el niño castigado llora; batate da omni, il ne volas restar hike, como todos le pegan, no quiere seguir aquí (literalmente: siendo castigado por todos, no quiere permanecer aquí); la kondamnito, el condenado; la kondamnita soldato, el solado condenado (que ha sido condenado); kondamnite il volas apelar, habiendo sido condenado, (él) quiere apelar; la deportoti vartas la departo, los futuros deportados esperan la partida; kronizote pos un semano, il esas tre kontenta, como le coronarán (literalmente: habiendo de ser coronado) dentro de una semana, él está muy contento; la personi transportota ne ja arivis, las personas que serán transportadas aún no han llegado.
Por la reunión de los cinco modos del verbo auxiliar esar (ser, estar) con el participio pasivo ata, ita, ota, se obtienen los tiempos compuestos de la voz pasiva. Ejemplos: me esas amata, yo soy amado; me esis amata, yo fuí (era) amado; me esos amata, yo seré amado; ni esis laudata, nosotros fuímos (o éramos) alabados; li esis blamita, ellos habían sido censurados; la domo esus konstruktata; la casa sería construída; esez decita, que sea dicho.
Nota: Como se habrá obserado (véase la lección undécima), el participio pasivo se forma lo mismo que el activo, pero sin n: anta, inta, onta, para el activo; ata, ita, ota, para el pasivo.
Llamamos prefijo a la partícula (afijo) que, puesta delante de una palabra, modifica o varía el concepto expresado por la raíz; y sufijo, a la partícula (afijo) que va pospuesta a la raíz de la palabra. Ejemplo: En el vocablo bo-frat-in-o (cuñada) la partícula o afijo bo recibe el nombre de prefijo; y la partícula o afijo in el de sufijo. Conviene aprender de memoria estos afijos, porque por medio de ellos podemos formar numerosas palabras nuevas, como veremos a continuación.
arki, indica grado superior: duko, duque; arkiduko, archiduque.
bo, parentesco por matrimonio: patro, padre; bopatro, suegro.
des, lo contrario del concepto indicado sin él: esperar, esperar; desesperar, desesperar; infektar, infectar; desinfektar, desinfectar.
dis, separación, dispersión, diseminación: donar, dar; disdonar, distribuir (dar aquí y allí); semar, sembrar; dissemar, diseminar.
ex, antiguo, que fué: ministro, ministro; exministro, exministro; oficero, oficial; exoficero; exoficial.
ge, el conjunto de los dos sexos: frato, hermano; gefrati, hermanos y hermanas; geinfanti, niños y niñas; pero para designar al padre y ala madre hay una forma especial: genitori, progenitores, no teniendo, por lo tanto, en cuenta la palabra patro, radical de padre.
EJERCICIO
Después de leídas en alta voz, cópiense y apréndanse de memoria las palabras siguentes:
lektar adjuntar adportar lavar brular timar serchar surprizar perdar batar mariajar permisar fumar inderdiktar voyajar demandar debar lavistino linjo fairo yaro |
leer adjuntar, añadir traer lavar quemar temer buscar sorprender perder castigar, pegar casarse permitir fumar prohibir viajar demandar, pedir deber (deuda) lavandera, lavadora ropa fuego año |
rejo chanjo gasteyo ovo restoristo floreno sinioro lando rarajo celiva tota rara multe ankore tote ne che divinar tota lektez ringo boko |
rey cambio hotel, hostelería huevo fondisto florín (moneda) señor (título de ilustre) país rareza (una cosa rara) célibe todo, entero raro-a mucho todavía de ninguna manera en, entre, en casa de adivinar enteramente, completamente leed, lea usted sortija, anillo boca |
LECTURA Y TRADUCCIÓN
Lektez l’adjuntita letro. Kad la lavistino adportis la lavita linjo? No, el ne ja adportis ol. Nia amata matro evas kinadek e sis yari. Ne dormez kun apertita boko. Brulita infanti timas la fairo. Quon tu serchas? Me serchas la perdita ringo. Kande Petro batas Paulo, lore Petro esas la batanto e Paulo esas la batato. Kad vua amiko esas mariajita? No, il esas ankore celiba. Kad esas permisita fumar hike? No, esas interdiktita.
Rejo George I (unesma) voyajis tra mikra urbo en Holando. Dum la chanjo di la kavali, il iris en gasteyo e demandis tri fresha ovi. Kande il questionis, quon il debas, la restoristo respondis: «Duacent floreni». «To ne povas esar», dicis la rejo tote surprizata, «ovi mustas esar tre rara hike». «Tote ne sinioro; en ica lando esas multa ovi, ma reji esas che ni rarajo».
Sequanta: Leciono XIV
Antea: Leciono XII