Kaynak: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Eğitim Fakültesi "Sanat Eğitimi ve Sorunları" Sempozyumu 28/29/30 Nisan 1999, Bildiriler, ss. 63-70

               I Sayfa Başı I  Problem Durumu I Amaç I Önem I Yöntem I Bulgular ve Yorum I Sonuç ve Öneriler I

7-15 YAŞ GRUBU SOLYANLI (SOLAK) ÇOCUKLARIN RESİM DERSLERİNE İLGİ VE İSTEK DÜZEYLERİ

Enver YOLCU

Giriş

     Solyanlılığın nereden kaynaklandığı konusu, bilimin halâ çözemediği sırlar arasında yer almaktadır. Bilim adamlarınca yapıla gelmiş araştırmalardan, uygulanan test ve anketlerden çıkan sonuçlar, şu an için kesin bir yargıya varabilmek için yeterli görünmemektedir.
     Bugüne kadar psikoloji, nöroloji, nöropskoloji, nörofizyoloji gibi alanlarda yapılan araştırmalarla solyanlılık daha iyi tanınmaya çalışılmış ve birçok görüş ortaya atılmıştır. Bunlardan yola çıkarak yapılan pedagojik incelemeler, solyanlılığı, daha çok okuma-yazma faaliyetleri açısından ele alan incelemeler olmuştur. Hatta, eğitim psikolojisi kitapları incelendiğinde solyanlılık ya hiç konu edilmemiş ya da konu edilen kitaplarda, bir-iki paragraftan öteye geçmeyen açıklamalarla yetinilmiştir. Halbuki solyanlı çocuk, okuma-yazma ve okuduğunu anlama faaliyetlerinin yanında, resim ve müzik gibi sanat eğitimi derslerinden başka, beden eğitimi vb. gibi bedensel faaliyetlerini daha kapsamlı olarak ortaya koyduğu derslerde de sol elini ya da sol ayağını kullanmak durumundadır. O halde, eğitim durumları açısından bakıldığında, bu ortamlardaki solelliliği de incelemek, bir durum değerlendirmesi yapmak ve bilimsel çözüm önerileri üretmek gerekmektedir.

                                                                                 Problem Durumu

     Toplumumuzda % 7-10 civarında bulunduğu çeşitli kaynaklarca belirtilen solyanlı çocukların, resim eğitimi ortamları açısından yeteri kadar incelenmediğinin, yapılan kaynak taramalarından anlaşılmış olması, solyanlılıkla resim eğitimi arasındaki ilişkinin ne boyutta olduğu problemini ortaya koymaktadır. Konu ile ilgili olarak bilinen tek çalışma, Yolcu’nun “Solellilerde Resim-İş Eğitimi” adındaki yüksek lisans tezi (Yolcu, 1995)’dir.
     Solyanlılığın nasıl ortaya çıktığı konusunda farklı görüşler olmakla birlikte, bilim adamları bu durumu daha çok, sağ beyin yarıküresinin baskınlığıyla ilişkilendirmektedirler.Esasen, sağ veya solyanlılıkla ilgili teoriler, iki genel gruba bölünebilir: Bir grup, sağ ve solyanlı olmayı doğrudan doğruya bünye ve yaratılış farklarından olduğunu, diğer grup ise bunun bir öğrenme ve alışkanlık sonucu olduğunu kabul etmektedir (Yolcu, 1995: 24). Bünye ve yaratılış farkı teorisini tutanlar bunu, soyaçekim, iç organların eşit olmaması, vücudun her iki tarafındaki temiz kan damarlarının aynı hızla gelişmemiş olması, kol kemiklerinin aynı büyüklükte olmaması ve çocuk henüz doğmadan ana rahmindeki duruşunun yaptığı bünye farkları gibi şeylerle anlatmaya çalışmışlardır. Öğrenme teorisini ileri sürenler ise, çocuğun sağ veya solyanlı olmasının, ana-babanın ya da dadı veya mürebbilerin çocuğa verdiği alışkanlıklara bağlarlar (Cole ve Morgan, 1975: 49-50).    
     Solyanlılığın kalıtım yoluyla oluştuğu ilkesiyle hareket ederek yapılan bazı incelemelerde (Hazaryan, 1997: 18), sağ ellerini kullanan anne-babaların çocuklarının %10’undan daha azı solak olurken, bu oran sol elini kullanan ebeveynlerin çocuklarında %35’i aştığı belirtilmektedir. Bununla birlikte, yapılan araştırmaların bazılarında da (Valentine ve Wagner, 1934: 57), sağ veya solyanlılığın soya çekimle ilgisinin pek şüpheli olduğu ileri sürülmektedir. Diğer taraftan, beyinle ilgili yapılan son gelişmeler ışığında, sadece el yanallığına bakarak yanlılaşma ya da solyanlılığın nasıl ortaya çıktığı hakkında genel bir yargıya varmak, mümkün gibi görünmemektedir. Bu sebepledir ki, bu araştırmada, daha çok el yanallığı çağrışımı yapan “solak” veya “sağlak” kelimeleri yerine, vücudumuzun çift olan organların yanallığını ifade edeceği düşünülen “solyanlı” ya da “sağyanlı” kelimelerinin kullanılması tercih edilmiştir.
     Bazı bilim adamlarına göre, beynin her yarıküresinde başka bir zekâ vardır: sol yarıkürede sözlü, semantik zekâ, sağ yarıkürede ise el işine, heyecana ve sanata ilişkin zekâ (Büyük Larousse, C.3: 1593). Bu görüşe göre, beynin sağ yarıküresi artistik, sol yarıküresi ise analitik (sözel, sayısal, mantıksal) anlatımların bölgeleridir (Kırışoğlu, 1991: 97).
     Beyindeki işlevler konusunda ortaya atılan birbirine tamamen zıt görüşler, yapılan tartışmalar, yirminci yüzyıl boyunca süregelmiştir. Beyin yarıkürelerinin farklı işlevlerinin varlığını ileri süren bilim adamları olduğu gibi, beyin kabuğunun her bölgesinin değişik görevlerinin olduğunu ileri sürenler de vardır.
     Beyindeki bölgeselliğin ilk önemli savunucularından biri olan Franz Joseph Gall’in görüşleri, ilk zamanlar şüpheyle karşılanmasına ve tıp çevrelerinde kötü bir isim yapmasına rağmen, bugün artık bölgeselliğin bir ölçüde geçerli olduğu bilinmektedir (Crick, 1997: 98).
     Bilimsel bir kesinlikle ortaya koyulmamakla birlikte, konu ile ilgili çoğu bilim adamlarınca kabul gören: solyanlılığın beynin sağ yarıküresinin baskınlığından kaynaklandığı görüşünün yanı sıra, beynin sağ yarıküresinin de yukarıda belirtildiği gibi, artistik bir işlev yüklendiği görüşü birlikte ele alındığında; solyanlı çocukların resim derslerine karşı ilgi ve isteklerinin hangi düzeyde olduğunun ve daha önemlisi, sağyanlılarla aralarında önemli sayılabilecek bir farklılığın olup olmadığının araştırılmasını gerekli kıldığı düşünülmektedir. Diğer taraftan, halk arasında “solyanlıların sanata karşı daha ilgili ve istekli, hatta başarılı oldukları” yargısı da, problemi daha ilgi çekici kılmaktadır.

Amaç

     Bu araştırmanın temel amacı, 7 – 15 yaş grubu solyanlı çocukların, resim derslerine olan ilgi ve istek derecelerini ölçmek, sağyanlılarla aralarında önemli farklılıkların olup olmadığını tesbit etmek; sanat eğitimcilerine, ailelere ve çocuklara yardımcı olabilmektir.

Önem

     Genel olarak sanat eğitiminin, bir alt disiplin olarak da resim eğitiminin sorunlarının çokluğu bilinmektedir. Değişik kaynaklı olan bu sorunların bütünü içinde gözden kaçtığını düşündüğümüz sorun, solyanlılıkla resim faaliyetleri arasındaki ilişkinin ne ölçüde olduğudur. Bilim adamlarınca ortaya atılan solyanlılık ve sanat ilişkisi üzerinde, ülkemizde yapılmış (Yolcu’nun “Solellilerde Resim – İş Eğitimi” adlı yüksek lisans tezinden başka) bir araştırmaya rastlanmamıştır. Bu durum, sanat eğitiminin sorunlarına bir katkı sağlaması ve uygulamalarda çocuklarımıza sağlıklı rehberlik yapabilme açısından, araştırmanın ortaya koyacağı bulgular önem taşımaktadır.

Yöntem

     Araştırmanın evren ve örneklemi ile veri toplama ve verilerin analiziyle ilgili açıklamalar aşağıda verilmiştir.

     Evren ve Örneklem

     Araştırmanın evrenini, Çanakkale ili merkez ilçesinde 7-15 yaş grubunun öğrenim gördüğü okullar oluşturmaktadır. Araştırmanın örnekleminde ise, iki ortaokul, iki ilköğretim okulu ve iki ilkokuldaki 7-15 yaş grubuna ait 133 solyanlı, 122 s  ağyanlı olmak üzere toplam 255 öğrenci bulunmaktadır.

     Verilerin Toplanması ve Analizi

     Verilerin toplanmasında, anket tekniğinden faydalanılmış; verilerin analizi bilgisayar ortamında SPSS for Windows adlı istatistik programıyla yapılmıştır. İstatistiksel teknikler olarak yüzde ve (t) testinden faydalanılmıştır.

Bulgular ve Yorum

     255 denek üzerinde uygulanan ankette, resim derslerine olan ilgi ve istek boyutunda yer alan sorular deneklere sorulmuş, bu boyuttaki her bir soruya ilişkin puan ortalamalarının yanallıkla (laterality) ilgili çözümlemeleri yapılmıştır. Bu boyuttaki her ölçeğin seçeneklerine, olumludan olumsuza doğru artan (Çok:1, Oldukça:2, Az:3, Hiç:4) değerler verilmiştir.

     Anketin ilgi ve istek boyutunu oluşturan dört ölçekten, solyanlı ve sağyanlı deneklerin elde ettikleri puanlar birbirine çok yakındır. Her iki grupta da bulunan denekler, resim-iş derslerine üst düzeyde denilebilecek ilgi ve istek duyduklarını belirterek, bilimsel verileri doğrulamaktadırlar. Ne var ki, deneklerin elde ettikleri puanların aritmetik ortalamaları arasındaki farkın (t) testi sınamasında ise sağyanlı ve solyanlı denekler arasında bir manidarlığa rastlanmamıştır (Tablo 1).

     Resim-İş derslerine duyulan ilgi ve isteği ölçmek için kullanılan “Boş zamanlarınızda hangi aktiviteleri tercih edersiniz” ölçeğinin frekanslarına bakıldığında, her iki grupta da yığılmanın ‘müzik dinlemek’ ve ‘kitap okumak’ aktivitelerinde olduğu görülmektedir. Solyanlıların resim yapmayı tercih etme oranı %17.3, sağyanlıların ise %13.1’dir. Belirtilen aktivitelerin dışında ‘diğer’ aktiviteleri tercih etme oranı solyanlılarda %15.8 ile resim yapmayı tercih etme oranına yakın; sağyanlılarda ise %16.3 ile resim yapmayı tercih etme oranından fazladır (Tablo 2).

     Tablo 2’de de görüldüğü üzere, her iki grupta da resim yapmayı tercih etme oranı, solyanlılarda üçüncü sırada, sağyanlılarda ise dördüncü sırada olmak üzere orta sıralarda yer almıştır. İlgi ve istek boyutunun bir diğer ölçeği olan bu soruda, deneklerin elde ettiği puanların aritmetik ortalamaları birbirine çok yakın olup, uygulanan (t) testinde de, diğer ölçeklerde olduğu gibi, sağyanlı ve solyanlı gruplar arasında bir manidarlığa rastlanmamıştır (Tablo 3).

     Elde edilen bu bulgular doğrultusunda, resim-iş derslerine duyulan ilgi ve istek, her iki grupta da birbirine yakın ve yüksek düzeyde olup, gruplar arasında yanallık yönüyle bir manidarlığın bulunmadığı; yani solyanlı ve sağyanlı çocuklar arasında, resim-iş derslerine duyulan ilgi ve istek bakımından bir farklılığın olmadığı söylenebilir.

     Ancak, yanallık bir tarafa bırakılarak, her iki gruptaki deneklerin boş zamanlarında resim yapmayı tercih etme düzeylerinin orta sıralarda bulunması da dikkate alınırsa, resim-iş derslerine duyulan ilgi ve istek ile yaş grupları arasında bir bağıntının bulunup bulunmadığı, araştırılması gereken bir husus olarak belirmektedir. Bu amaçla uygulanan (t) testinin sonuçları, tablo 4’de verilmiştir.

     Tablo 4’de görüldüğü gibi, resim-iş derslerine duyulan ilgi ve isteği ölçmek amacıyla ankette kullanılan dört ölçeğin aritmetik ortalamaları arasındaki farklar için uygulanan (t) testinde, yaş gruplarına göre anlamlı farklılıklar tesbit edilmiştir. Dikkati çeken en önemli bulgu, çocukların yaşları arttıkça, resim derslerine olan ilgilerinin azalmasıdır. Her ne kadar, deneklerin tümünün ilgi ve istek düzeylerinin aritmetik ortalamaları orta düzeyinin üstünde ise de, küçük yaştaki deneklerle büyük yaştaki denekler arasında bir ilişki söz konusudur. Sadece, “üç boyutlu çalışmalara ne kadar istek duyuyorsunuz” sorusunun yer aldığı ölçekte, 7-9 yaş ile 10-12 yaş ve 10-12 yaş ile 13-15 yaş grubu çocuklar arasında bir manidarlığa rastlanmamıştır.

     Bir diğer amaçla ele alınan, “sevdiğiniz resim konularına yeteri kadar yer veriliyor mu?” sorusunun bulunduğu ölçekte, 7-9 yaş grubunun aritmetik ortalaması 1.72; 10-12 yaş grubunu aritmetik ortalaması 2.24; 13-15 yaş grubunda ise 2.58’dir. Aritmetik ortalamalar arasındaki farkların (t) testi sınamasında elde edilen değerlere bakıldığında, yaş grupları arasında yüksek düzeyde manidarlığa rastlanmıştır (Tablo 5).

     Bu durumu, deneklerin yaşları arttıkça, sevdikleri resim konularına yer verilmesi beklentilerinin yeterince karşılanmadığı şeklinde açıklamak mümkündür. Uygulanan (t) testinden elde edilen değerlere bakıldığında, yaş grupları arasında görülen manidarlık, bu yargıyı doğrular niteliktedir. Nitekim, deneklerin tümünün %46.3’ü, arzu edilen resim konularına ‘zaman zaman’ yer verildiğini belirtmektedir (Tablo 6).

Sonuç ve Öneriler

     Temel olarak, solyanlılarla sağyanlılar arasında, resim-iş derslerine duyulan ilgi ve istek seviyeleri bakımından bir ilişkinin olup olmadığını araştırmak amacıyla ele alınan bu araştırmada elde edilen bulgular, böyle bir ilişkinin olmadığını ortaya koymuştur. Deneklerin tümünün, resim derslerine orta düzeyinin üstünde ilgili ve istekli oldukları anlaşılmaktadır. Bu durumda, halkımız arasında yer bulan,“solyanlılar, resim yapmaya daha istekli ve başarılıdır” görüşü doğrulanmamakta; elde edilen bulgular, ilgi ve isteğin yanallıkla bir bağıntısının bulunmadığı izlenimini vermektedir. Ancak, yaş grupları arasında resim-iş derslerine duyulan ilgi ve istek bakımından anlamlı farklılıkların bulunması, resim-iş eğitiminde dikkat edilmesi gereken bir durum olarak karşımıza çıkmaktadır.

     Acaba, yaş grupları arasındaki bu farkın sebebi nedir? Bilinmektedir ki, resim-iş derslerinde, çocukların seveceği, heyecanla çalışabileceği resim konularına yeteri kadar yer verilmemesi ya da konuya motive edilememiş olmaları çocukları isteksizliğe götürmektedir. O halde, resme duyulan ilgi ve istek arasında bedensel gelişim bakımından bir ilişki kurmaktan çok, öğretmen tutumlarıyla bir ilişkiden bahsetmek daha uygun görünmektedir. Elde edilen bulgular, yaş düzeylerine uygun resim konularının seçilemeyişi, bağlı olarak da sevilen resim konularına yeteri kadar yer verilmeyişinin etkisiyle, ilgi ve isteğin azaldığını göstermektedir. İlgi ve isteğin azaldığı bir dersten de başarı beklemek mümkün değildir.

     Çocukların resim dersine olan ilgi ve isteklerini artırmak için, çok özel gayretlere gerek yoktur. Sadece, o yaştaki çocukların biyolojik, ruhsal ve grafiksel gelişimlerini dikkate almak ve bu doğrultuda konular seçmek başlangıçta yeterlidir. Çocukların yaş düzeylerine uygun olarak seçilen resim konuları; öğretmenin eğitici ve sevecen yaklaşımı; malzeme ve tekniklerin zaman zaman değiştirilmesi; üç boyutlu çalışmalara süreç içersinde yeterince yer verilmesi gibi tutumlar, çocukların resim faaliyetlerine karşı daha ilgili ve istekli olmalarına yardımcı olacak davranışlardır. Fakat, sürekli benzeri konuları, sürekli aynı malzeme ve teknikle çalıştırmak, öğrencilerin sıkılmasına, sonuç olarak da ilgi ve istek eksikliğine sebep olmaktadır. Her çocuğun, farklı özelliklere sahip olduğu, kendini ifade ediş biçimlerinin değişik olduğu unutulmamalı; konu, malzeme ve teknik seçimine bu doğrultuda dikkat edilmelidir.

COLÉ, Luella ve John B. Morgan, Çocukluk ve Gençlik Psikolojisi, II. Baskı, Çev: Belkıs Halim Vassaf, ?, 1975.

COREN, Stanley, The Left-Hander Syndrome, The Causes and Consequences of Left-Hendedness, The Free Press, New York, 1992.

CRICK, Francis, Şaşırtan Varsayım, İnsan Varlığının Temel Sorularına Yanıt Arayışı, Çev: Sabit Say, 4. Basım, Tübitak Yayınları, Ankara, 1997.

HAZARYAN, Anahid, Solakların Gizli Dünyası (Kaynak: Scince et Vie / Temmuz 1997), Cumhuriyet Bilim Teknik, Sayı: 560, 13 Aralık 1997. ss. 18 -19.

KIRIŞOĞLU, Olcay, Sanatta Eğitim (Görmek, Anlamak, Yaratmak), Eğitim Kitabevi, Ankara, 1991.

YOLCU, Enver, Solellilerde Resim-İş Eğitimi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 1995.

Not: Kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir. Bilinmelidir ki, bilginin paylaşımı bilime, bilgiye ve emeğe saygı ile olur.