Motto:

… Przys³oniê oczy - i na widnokr¹g spojrzê siny, i na zachodnie spojrzê ³uny, i sam od s³oñca siê zapalê! A one ³uny przystroj¹ postaæ m¹ w korale. Bêdê siê ca³y w ¿arze mieni³ myœl¹c nad dziwnym dylematem, nie wiedz¹c, czy siê sta³em œwiatem, czy mo¿e œwiat siê we mnie zmieni³? I bêdê gorzeæ, gorzeæ w s³oñcu, i bêdê gorzeæ do tej pory, a¿ zgaœnie s³oñce - a po s³oñcu pogasn¹ ³uny i kolory.

– Z Ksi¹g Wiedzy Leœnej – Wiktora Frantza
ostatniego redaktora lwowskiego Skauta

Umieœciæ w czeluœciach Internetu stronê WWW, to prawie jak wybudowaæ w³asny dom. Od piwnic po dach. Ze wszystkim: oknami, drzwiami... i z progiem. Otwarte drzwi i szeroki próg. Tak szeroki, by wygodnie na nim by³o staæ i witaæ wszystkich przychodz¹cych goœci.

Dla mojej strony przyjê³em formu³ê pisma harcerskiego. Powodów jest wiele. Najwa¿niejsze to: umi³owanie idei harcerskiej, chêæ zachowania w pamiêci naszych harcerskich i skautowych poprzedników, chêæ przeniesienia wspania³ych wartoœci jakie niesie w sobie harcerstwo w nastêpne tysi¹clecie.

Pismo nosi nazwê SKAUT, tak samo jak to nasze najstarsze pismo, utworzone we Lwowie w 1911 r. i wspaniale redagowane przez Andrzeja Ma³kowskiego. Po nim przyszed³ szereg wspania³ych ludzi, redaktorów SKAUTA, którzy wielkim wysi³kiem wydawali to pismo a¿ do tragicznych dni lata 1939 r. Chcê równie¿ pamiêtaæ o redaktorach SKAUTA na Bliskim Wschodzie, który krzepi³ dusze harcerzy, którzy przeszli piek³o sowieckich ³agrów a potem ocalenie i dom na ca³ym Bliskim Wschodzie, Indiach, Afryce i wszêdzie tam, gdzie los wojny ich rzuci³. Chcê wreszcie pamiêtaæ o redaktorach SKAUTA londyñskiego. Kiedy harcerstwo w Polsce w wielkim stopniu by³o zagro¿one wp³ywami komunistycznej w³adzy, Oni g³êboko wierzyli, ¿e to siê zmieni, ¿e jasny czas wolnoœci jeszcze nast¹pi.

Winieta, jak¹ zaprojektowa³em, ma w sobie graficzny element winiety SKAUTA z 1929 r. To jakby pok³on w kierunku przesz³oœci, ale tak¿e spojrzenie na Lwów jako miasto wci¹¿ i wci¹¿ polskie. Zawsze musimy o nim pamiêtaæ.

Nie mamy miasta Lwowa, nie mamy grobu wspó³twórcy polskiego skautingu – Andrzeja Ma³kowskiego. Jego doczesne szcz¹tki przepad³y w odmêtach wód cieœniny messyñskiej. Ale Jego idea jest ¿ywa po dzieñ dzisiejszy. Jest tylko jedna skaza, która boli, która niesie wiêcej z³a, goryczy ni¿ jest warta. T¹ ran¹ jest podzia³ HARCERSTWA. Byæ mo¿e to siê zmieni. Oby. Bie¿¹cy rok, zamyka klamr¹ 85 lat, wszelkie poczynania harcerskie od ich zarania po dzieñ dzisiejszy. Dobrze by by³o pojednaæ siê w imiê idea³ów i podaæ sobie d³onie. HARCERSTWO jako ruch, jako idea, zawsze bêdzie tylko jedno. Ludzie przychodz¹ i odchodz¹, ludzie siê zmieniaj¹. Mo¿e warto zastanowiæ siê i nad w³asn¹ postaw¹?

Witajcie w domu, internetowi wêdrowcy. Pozdrawiam Was serdecznie, czuwajcie w cyberprzestrzeni. Zostawcie sw¹ wizytówkê, byœmy mogli siê gdzieœ, kiedyœ, spotkaæ...

Czuwaj!

Marek Popiel, phm

NUMER ZAWIERA:

1. S£ÓW KILKA…
2. DRU¯YNA HARCERSKA W PRADZE
3. VI SETKÁNÍ SKAUTSKÝCH SBÌRATELÙ
   (VI SPOTKANIE SKAUTOWYCH ZBIERACZY)
4. FENIX 97 – ZLOT SKAUTÓW S£OWIAÑSKICH W PRADZE
5. BOLES£AW LEONHARD
   PIERWSZA KSI¥¯KA HARCERSKA I JEJ AUTOR
6. JERZY WÊGIERSKI
   LWOWSKA KONSPIRACJA HARCERSKA 1939–1949

DRU¯YNA HARCERSKA W PRADZE

Rozkazem L. 01/96 z dnia 20 wrzeœnia 1996 roku zosta³a zawi¹zana w Pradze, na okres próbny, dru¿yna harcerska.

Marek Popiel phm – dru¿ynowy
Joanna Pernal – przyboczna

Zastêp Niepodleg³e Kaktusy

Filip Nowak – zastêpowy
Agnieszka Romañska – podzastêpowa
Kasia Cukrowska
Joanna Pernal
Kamil Okrasa – skarbnik

Zastêp Czarne Pantery

Tomek Kaliñski – zastêpowy
Pawe³ Boruñ Jagodziñski – podzastêpowy
Joanna Dropia
Zosia Boruñ Jagodziñska
Joachim Pernal
Konrad Dropia

Realizacja programu: Do dnia 25 paŸdziernika odby³o siê 5 zbiórek dru¿yny. Trzy zbiórki odby³y sie w terenie, w trakcie ich trwania rozpalono ogniska. Na ulicach Pragi odby³ siê dnia 12 paŸdziernika 1996 r. bieg Terry Foxa. Siedmiu cz³onków dru¿yny wziê³o w nim udzia³. Obecnie praca skupia siê na poznawaniu roty przyrzeczenia harcerskiego, prawa, symboliki, stopni, piosenek harcerskich i obrzêdowych. Okres próbny koñczy siê dnia 20 grudnia br.

Cz³onkami dru¿yny s¹ uczniowie szko³y podstawowej przy Ambasadzie RP w Pradze.

VI SETKÁNÍ SKAUTSKÝCH SBÌRATELÙ
(VI SPOTKANIE SKAUTOWYCH ZBIERACZY)

Odby³o siê dnia 19 paŸdziernika 1996 r. w Pradze. Od godziny 8.30 do prawie 14.00 wielojêzyczny t³um skautowych zbieraczy pokazywa³, wymienia³ i porównywa³ swoje zbiory. Mo¿na by³o zobaczyæ wiele okazów z samego zarania skautingu np. odznaki skautów angielskich oraz wielu innych narodowoœci. By³o te¿ wiele harcerskich poloników. Mnie osobiœcie uda³o siê zdobyæ do zbioru kilka bardzo ciekawych Krzy¿y harcerskich oraz odznakê Ko³a Przyjació³ Dzia³u Zagranicznego ZHP z 1923 r.

Wielkim wziêciem cieszy³y siê czasopisma, ksi¹¿ki, pocztówki, znaczki, exlibrisy oraz wszystko to, co nosi³o znamiê lilijki skautowej. Jednak najbardziej cieszyæ siê by³o mo¿na z wizyty pisarza Jaroslava Foglara, który mimo podesz³ego wieku i ciê¿kiej choroby, spêdzi³ z nami wiele godzin, opatruj¹c pracowicie autografami setki ksi¹¿ek i notatników. Drugim goœciem by³ druh Jan Èáka. Jego skautowe grafiki s¹ powszechnie znane i cenione.

Dusz¹ i organizatorem tej imprezy by³ dh Václav Nosek – Windy, redaktor czasopisma Skaut–Junák oraz prasowy sprawozdawca Centralnej Rady Junaka.

FENIX 97 – ZLOT SKAUTÓW S£OWIAÑSKICH W PRADZE

W roku 1931 odby³ siê w Pradze Zlot Skautów S³owiañskich, który g³oœnym echem odbi³ siê wœród ówczesnej braci harcerskiej,i który zaowocowa³ póŸniej, wspaniale zorganizowanym i prze¿ytym Zlotem w Spale, w 1935 r.

Czescy skauci–junacy chc¹ wróciæ do tradycji sprzed 66 lat i organizuj¹ Zlot Skautów S³owiañskich pod nazw¹ FENIX 97.
Feniks, by³ legendarnym ptakiem, który odrodzi³ siê z popio³u. W wielu krajach naszego kontynentu na nowo odrodzi³y siê organizacje typu skautowego. St¹d wiêc nazwa tego zlotu.

S³owiañskie jamboree odbêdzie siê w Pradze, nad brzegiem sztucznego zalewu Džbán. Skauci, których ma byæ oko³o 2 000, bêd¹ rozlokowani w 5 obozach. Op³ata wynosiæ bêdzie oko³o 500 Koron (oko³o 50 z³ lub 30 DM). Op³ata dla cz³onków sztabu jest taka sama, obejmuje jednak równie¿ ca³odzienne wy¿ywienie.

Wstêpnie opracowany program jest nastêpuj¹cy:

21. 06. 1997 r. sobota – przyjazd uczestników, budowa obozów
22. 06. niedziela – ceremonia rozpoczêcia, przemarsz Prag¹, msze, uroczyste ognisko
23. – 27. 06. poniedzia³ek – pi¹tek – piêæ programowych dni
28. 06. sobota – fina³y sportowych spotkañ, kiermasz pomys³ów, uroczystoœci zamkniêcia, zielona noc
9. 06. niedziela – likwidacja obozów, wyjazd

Program piêciu dni obejmuje piêæ tematycznych krêgów:
skautowy – biegi terenowe
historyczny – eksperymentalna archeologia, rêkodzielnictwo,
kulturalny – miejska gra terenowa œladem pami¹tek kultury, mo¿liwoœæ zwiedzenia muzeów i innych zabytkowych miejsc
turystyczny – wycieczki w okolice Pragi
sportowy – turnieje, pokazy

Skauci starsi bêd¹ mieli osobny program.

Organizatorzy zwracaj¹ siê do wszystkich z proœb¹, o jak najszersze rozpropagowanie informacji o Zlocie (tak¿e wœród organizacji z innych krajów). Wszelkie informacje mo¿na otrzymaæ w Pradze (w jêzyku angielskim i kilku s³owiañskich) pod adresem:

FENIX 97
Ústøedí Junaká
Senovážne nám. 24
116 47 Praha 1 ÈR

tel. (042 2) 24 102 268 (œroda)
(042 2) 32 46 76 (zawsze)
fax: (042 2) 24 21 48 25

BOLES£AW LEONHARD

PIERWSZA KSI¥¯KA HARCERSKA I JEJ AUTOR

Wœród harcerianów, bo tak przecie¿ okreœlamy wydawnictwa harcerskie, najstarszym jest bez w¹tpienia SCOUTING jako system wychowania m³odzie¿y, podrêcznik napisany przez za³o¿yciela harcerstwa, Andrzeja Ma³kowskiego. Jest to ksi¹¿eczka licz¹ca 168 stron, formatu 23,5 x 15,5 cm, t³oczona w Lwowskiej Drukarni Zwi¹zkowej w 1911 r.
Hm W³adys³awowi Wenzlowi zawdziêczamy bli¿sze dane, og³oszone na podstawie ksi¹g tej drukarni na ³amach Skauta nr 4 z 1934 r. (str. 77): mianowicie, ¿e pod pozycj¹ 9960 z dnia 23 Ill 1911 r. znalaz³ zamówienie Zwi¹zku Sokolego na druk podrêcznika sokolego Scout 1200 egz. na lepszym i 300 egz. na cienkim papierze form. 8. Rachunek za ten druk wystawiono 1 IX 1911 r. na kwotê 929,40 kor. Dolej informowano, ¿e ksi¹¿ka obejmowa³a 10 i 1/2 arkusza, i zwrócono uwagê, ¿e Ossolineum ksi¹¿ki tej nie posiada. Natomiast druk 300 egz. bibu³y wskazuje, ¿e pomyœlano równie¿ o przerzuceniu pierwszej ksi¹¿ki harcerskiej do zaboru rosyjskiego i pruskiego.

TREŒÆ KSI¥¯KI

W podtytule swej ksi¹¿ki Andrzej Ma³kowski zaznaczy³ wyraŸnie, ¿e napisa³ j¹ na podstawie dzie³a Gienera³a Baden-Powella. Dzie³em tym byt podrêcznik Scouting for Boys (Skauting dla ch³opców), przywieziony z Anglii przez sekretarza Soko³a, Stanis³awa Biege, i wrêczony przez niego w listopadzie 1909 r. Mieczys³awowi Norwid-Neugebauerowi (póŸniejszy genera³ WP, a wówczas - komendant kursu instruktorskiego Polskiego Zwi¹zku Wojskowego, dzia³acz tajnego Zarzewia).
Wstêp Ma³kowskiego (str. 3-10) przedstawia historiê rozwoju idei skautowej w Anglii na terenie tzw. Brygad ch³opców, wskazuje na osobê twórcy skautingu gen. Roberta Baden-Powella i omawia za³o¿enia metody skautowej. Ju¿ we wstêpie zaznacza siê powa¿na ró¿nica zdañ z autorem pierwowzoru: Ma³kowski wyraŸnie przeciwstawi³ siê nazywaniu trutniami bezrobotnych, wskazuj¹c, ¿e gorszymi jeszcze trutniami s¹ nieprzyzwyczajeni do pracy i pozbawieni zmys³u spo³ecznego synowie rodzin zamo¿nych.
Podobnie jak w podrêczniku Scouting for Boys u³o¿ona jest treœæ: rozdzia³ I (str. 13-20) traktuje o spostrzegawczoœci i jej wyrabianiu, rozdzia³ ll (21-33) o odczytywaniu tropów i œladów, rozdzia³ III (34-59) o organizacji patrolu (czyli zastêpu, jako jednostce podstawowej), jego godle, szykach, podchodzeniu we dnie i w nocy, wycieczkach latem i zim¹, górskich i wodnych, o krajoznawstwie. Jest wyraŸnie spolszczony: s¹ tu podchody "w Kozaka i Tatarzyna", "przekradanie siê do Zbara¿a", a w jednym z nastêpnych znajdziemy tak¿e "ucieczkê Sybiraka". Rozdzia³ IV (60-91) zawiera podstawy terenoznawstwa i pos³ugiwania siê map¹, elementy topografii i techniki szkicowania, orientuje w przewidywaniu pogody itp. Rozdzia³ V (60-91) wprowadza do sygnalizacji, szyfrów, nadawania alfabetem Morse'a i Semafora, rozdzia³ VI (1G5-134) orientuje w obozownictwie oraz obozowej pionierce (budowa sza³asu, kuchni, prycz, mostu, stosowanie wêz³ów, œcinanie drzew, ocena wielkoœci a tak¿e higiena obozowania, suszenie ubrania, urz¹dzanie boiska do koszykówki i pi³ki no¿nej itp.), gotowaniu, pieczeniu chleba, znajdowaniu wody pitnej, biwakowaniu, urz¹dzaniu k¹pieli itd. Rozdzia³ VIl (135-145) poœwiêcony jest samarytance (ratownictwo, po¿ary, zatrucie gazem, utoniêcie, wœciek³y pies, ponosz¹ce konie, omdlenie, sztuczne oddychanie, rany i krwotoki, oparzenia, z³amania, otrucia, uk¹szenia przez wê¿a, cia³a obce w oku, uchu, krtani, transport chorych i rannych). Rozdzia³ VIII (146-156) mówi o profilaktyce poprzez higienê, gimnastykê, w³aœciwe oddychanie, hartowanie, æwiczenia wzroku, unikanie trucizn pospolitych jak alkohol i tytoñ, o higienie uzêbienia, rannym wstawaniu i pogodnym usposobieniu. Natomiast brakuje w rozdziale chocia¿ paru zdañ o wychowaniu seksualnym, ujêtym w pierwowzorze podrêczniko w sposób zdrowy i m¹dry. Ostatni - rozdzia³ IX (str. 157-164) zajmuje siê organizacj¹ scoutingu, mówi o próbach polskich w "dru¿ynach scoutowych Soko³a-Macierzy" jako o udanych i o odrzuceniu niektórych form organizacji angielskiej, które Pomijamy tak¿e w tym podrêczniku".
Podaje has³o harcerskie ("Czuwaj!"), Prawo scoutowe (jeszcze 9-punktowe), "egzamina scoutowe" podzia³ organizacyjny tworzony wówczas w zaborze austriackim (dru¿yny sokole po 64 ch³opców w 8 patrolach, tworzeniu plutonów z dwóch patroli, hufca z kilku dru¿yn, wszystkie dru¿yny podlega³y wówczas bezpoœrednio komendzie skautowej powo³anej przez Wydzia³ Soko³a w danym
gnieŸdzie sokolim). W tym pocz¹tkowym okresie przewidywano przydzielanie 1 instruktora na pluton, a od instruktora wymagano aby by³ dobrym skautem, "powinien oczywiœcie równie¿ dawaæ pod ka¿dym wzglêdem dobry przyk³ad, wiêc sam przestrzegaæ prawa scautowego, abstynencyi od alkoholu i tytoniu itd." (str. 164).
W kilku zdaniach omawia lokal klubowy (œwietlica lub izba dru¿yny), fundusze patrolu i dru¿yny (zarobkowanie, bo skauting "ma obj¹æ najszersze warstwy m³odzie¿y") z organizowaniem Komitetów finansuj¹cych wyekwipowanie dru¿yn. Reszta to errata i spis treœci. Wiêkszoœæ rysunków jest wziêta ze "Scouting for Boys", s¹ te¿ zdjêcia Micha³a Affanasowicza z pierwszych polskich æwiczeñ skautowych w czerwcu 1911 r. w Zawadowie pod Lwowem. Autor skromnie zaznaczy³, ¿e (str. 158) podrêcznik swój pisa³ "no kolanie" i usprawiedliwia jako wstêpn¹ próbê.

GENEZA KSI¥¯KI

Mjr Micha³ Otto we "Wspomnieniu z lat gimnazjalnych Andrzeja Ma³kowskiego" zamieszczonym w "Skaucie" nr 304 z 11 VII 1935 (str. 9) poda³, ¿e ju¿ od 1907 Ma³kowski korespondowa³ z AngIi¹ w sprawie powsta³ego tam skautingu, i, ¿e marzy³ "o wprowadzeniu tej organizacji w ¿ycie naszej m³odzie¿y".
Dopiero jednak po porozumieniu w³adz Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego Sokó³ z tajnym niepodleg³oœciowym Zarzewiem - to marzenie sta³o siê mo¿liwoœci¹. W³adze Zarzewia dostrzeg³y w skautingu wartoœci wychowawcze dla uzyskania przysz³ego ¿o³nierza-obywatela, który wywalczy a potem budowaæ bêdzie Polskê niepodleg³¹. Sokó³ stworzy³ oparcie materialne i prawne (wobec w³adz austriackich) dla powstaj¹cego skautingu polskiego, widz¹c w nim równie¿ mo¿liwoœci rozbudowy idei wychowania fizycznego w jej najzdrowszej formie.
W listopadzie 1909 póŸniejszy genera³ WP a wówczas komendant kursu wojskowego Zarzewia, Mieczys³aw Norwid-Neugebauer wrêczy³ Andrzejowi Ma³kowskiemu, uczestnikowi kursu wspomnian¹ ksi¹¿kê Baden-Powella do przet³umaczenia. Ma³kowski byt wówczas na drugim roku Politechniki Lwowskiej, z t³umaczeniem siê wiêc nie spieszy³, tymczasem w³adze Zarzewia sprawê uwa¿a³y za piln¹. Henryk Bagiñski w obszernym studium "U podstaw organizacji Wojska Polskiego 1908-1914" (Warszawa 1935) i krótszej "Genezie polskiego skautingu" (Warszawa 1937), poda³ jak to s¹d Zarzewia "skaza³" ¿o³nierza "N.14" (Ma³kowskiego) za niesubordynacjê, lekcewa¿enie obowi¹zków, demoralizacyê" wyrokiem z 15 marca 1910 na areszt domowy i "przet³umaczenie dzie³a pod tytu³em "Scouting four boys" do d. 15 kwietnia br."
Ale z korespondencji H. Bagiñskiego z ni¿ej podpisanym w kilkadziesi¹t lat póŸniej, wynika, ¿e pobudzono Ma³kowskiego do dzie³a dopiero ¿artem. "Niesubordynacja, lekcewa¿enie obowi¹zków, demoralizacye" - polega³y na rozœmieszaniu przez Ma³kowskiego kolegów w czasie æwiczeñ w polu, zapewne karnoœci to nie sprzyja³o, od biedy mo¿na to byto wiêc nazwaæ lekcewa¿eniem rozkazów. Ton "wyroku" z przekrêceniem tytu³u pierwowzoru na "Skauting czterech ch³opców" (wyrok wymienia cztery kryptonimy: 14- Ma³kowskiego, 18-AndrzeJa Sienkiewicza, 9-Bagiñskiego i 31-Boles³awa Biskupskiego) i podaniem terminu niewykonalnego - zdaj¹ siê œwiadczyæ, ¿e andrzejowi koledzy z Zarzewia mieli równe poczucie humoru i dobrze wiedzieli czym Ma³kowskiemu najlepiej trafi¹ do przekonania.
Z dzia³alnoœci spo³ecznej Ma³kowskiego w abstynenckiej Eleusis, we w³adzach Eleuterii-Wyzwolenia, w Sokole i tajnym Zarzewiu - wynik³y wszystkie wspomniane ju¿ zmiany treœci i formy pierwowzoru. Sw¹ ksi¹¿kê móg³ doprowadziæ do koñca znacznie póŸniej, gdy przynajmniej czêœciowo odci¹¿ono go od obowi¹zków spo³ecznych. Wed³ug H. Bagiñskiego dopiero "w marcu 1911 r. Andrzej Ma³kowski by³ odkomenderowany do organizowania skautingu w Sokole", podobne zadanie otrzyma³ od pozosta³ych organizacji w których dzia³a³ spo³ecznie.

AMERYKAÑSKA ODMIANA "SCOUTINGU"

Wypada wspomnieæ, ¿e ksi¹¿ka Ma³kowskiego rozchodzi³a siê szybko w stosunku do ówczesnych warunków. Dzisiaj nazwalibyœmy wydawnictwo o tak niskim nak³adzie - bibliofilskim, wtedy uwa¿any byt za wystarczaj¹cy na kilka lat. Podrêcznik Ma³kowskiego by³ rozprowadzany g³ównie drog¹ wewn¹trzorganizacyjn¹: poprzez redakcjê organu "skautowstwa polskiego" Iwowskiego dwutygodnika "Skaut". Jeszcze w grudniu 1911 czytamy w nr. 5 tego pisma, ¿e ksi¹¿kê mo¿na nabyæ na miejscu po 4,50 K (za 4 korony i 50 halerzy) za przesy³kê polecon¹ za 5 K, dla tych, którzy ju¿ s¹ skautami redakcja obni¿a cenê do 3,50 K, i do 4 K przy wysy³ce pocztowej.
Zapotrzebowanie dru¿yn i skautów - zosta³o na tej drodze szybko wykorzystane - "Skaut" nr 10 z 1 marca 1912 pisze na str. 16: "Scoutingów A. Ma³kowskiego Redakcja ju¿ nie ma. ¯¹daæ nale¿y od ksiêgarñ".
Prê¿ny Sokó³ polonijny w USA posiada³ równie¿ ambicje stworzenia w³asnego skautingu, przeciwdzia³aj¹cego wynaradawianiu i amerykanizacji m³odzie¿y polskiej. Pierwszym tego warunkiem byto danie instruktorom podrêcznika napisanego po polsku. Rozwój ruchu polonijnego by³ jednak opóŸniony wzglêdem krajowego i dlatego zbyt póŸno zwrócono siê z zamówieniem ksi¹¿ki Ma³kowskiego natomiast w porê sprowadzono do Ameryki Vademecum skauta", pióra Zygmunta Wyrobka, Komendanta Skautów w Krakowie, wybitnego dzia³acza sokolego.
Zdecydowano siê wiêc na druk podrêcznika Ma³kowskiego w wersji skróconej wskutek pominiêcia "rozdzia³ów identycznych, w celu zmniejszenia kosztów druku". Amerykañski "Skauting, opracowany na podstawie dzie³a gienera³a Baden-Powella" wyszed³ w roku 1913, i liczy³ tylko 112 stron.
Nie zawiera³, poza pierwsz¹ stron¹ ze stoj¹cym skautem, ani zdjêæ, ani szkiców, ani rysunków.

AUTOR KSI¥¯KI

Za³o¿yciel harcerstwa i autor pierwszego podrêcznika harcerskiego pochodzi³ z rodziny szlacheckiej, zubo¿a³ej wskutek carskich konfiskat i d³ugotrwa³ego wiêzienia jego ojca, Konstantego, za udzia³ w Powstaniu Styczniowym. Matka, Helena z Zachertów, byta organizatork¹ i nauczycielk¹ tajnych polskich szkó³ek dla dzieci wiejskich.
Andrzej urodzi³ siê w Trêbkach ko³o Gostynina VVielkopolskiego 31 paŸdziernika 1888, po przeniesieniu siê rodziców do Warszawy ukoñczy³ tam polsk¹ prywatn¹ szko³ê Rontalera, nastêpnie uczy l siê w Szkole Realnej w Tarnowie pod zaborem austriackim. W Krakowie ukoñczy³ IV i V klasê Gimnazjum Realnego (obecnie V Liceum im. A. Witkowskiego), przerywaj¹c naukê w VI - uda³ siê wtedy do Warszawy i uczestniczy³ w wydarzeniach zwi¹zanych z rewolucj¹ i strajkiem szkolnym 1905. Zagro¿ony aresztowaniem wróci³ do Krakowa i z W³adys³awem Zoufalem i Ludwikiem S³otwiñskim (póŸniejszym bramkarzem "Cracovii") za³o¿y³ zwi¹zek abstynencki gimnazjalistów "M³odzie¿". By³ to niew¹tpliwy wp³yw podjêtego przez pó³milionow¹ rzeszê proletariatu zaboru rosyjskiego bojkotu alkoholu i tytoniu, po³¹czonego ze zniszczeniem ponad dwustu sklepów carskiego monopolu z krwaw¹ rozpraw¹ z sutenerami, ¿eruj¹cymi na proletariackiej nêdzy.
Ukoñczy³ gimnazjum i zda³ we Lwowie maturê w 1907. Czynny udzia³ w gimnazjalnych obchodach rocznic narodowych, jego wyk³ady antyalkoholowe w Czytelni Uczniów i zorganizowanie abstyneckiego Kó³ka Wyzwolenia licz¹cego 92 uczniów - to trwa³e œlad jego dzia³alnoœci spo³ecznej tego czasu.
W latach 1908-1910 studiowa³ na Politechnice Lwowskiej budowê maszyn, przewodniczy³ wówczas Eleuterii Akademickiej. Od 1919 wszed³ do ZG Eleuterii (federacja zwi¹zków abstynenckich zaboru austriackiego), a tak¿e przyst¹pi³ do niepodleg³oœciowego Zarzewia. Równoczeœnie dzia³a³ w Sokole jako instruktor WF.
Wspomniano ju¿ o jego dziele za³o¿enia harcerstwa, tutaj dodamy, ¿e pewnoœæ powodzenia skautingu wzi¹³ Ma³kowski z próby dokonanej w lecie 1910 przy III gnieŸdzie Soko³a Iwowskiego: zorganizowa³ próbn¹ dru¿ynê ch³opców, g³ównie pochodzenia robotniczego. Próba wypad³a zadawalaj¹co.
Pozyskanie naczelnika Soko³a, dr. Kazimierza Wyrzykowskiego, prezesa oddzia³u Iwowskiego Eleuterii-Wyzwolenia, Zygmunta Wyrobka prowadz¹cego zajêcia m³odzie¿y i kieruj¹cego wówczas Parkiem Jordana w Krakowie, Olgi Drahonowskiej, Tadeusza Strumi³³y, Witolda Fuska, Stanis³awa Pigonia, Jerzego Grodyñskiego i Ignacego Kozielewskiego z organizacji wychowania narodowego Eleusis, oraz kolegów z Zarzewia - to pocz¹tek tej dzia³alnoœci.
Organizacyjnie istnia³a ju¿ od stycznia 1911 I Lwowska Dru¿yna Skautowa im. T. Koœciuszki, sokole dru¿yny skautowe przekszta³cone przez Ma³kowskiego z dru¿yn m³odzie¿y zarzewiackiej, dru¿yna z³o¿ona z m³odzie¿y Eleuterii-Wyzwolenia za³o¿ona przez Kazimierza ¯urawskiego. Za pocz¹tek harcerstwa w Polsce uznaæ jednak nale¿y zgodnie z wol¹ samego Za³o¿yciela 20 marca 1911. Ruszy³ wówczas pierwszy kurs skautowy dla ok. 200 uczestników, wydany zosta³ pierwszy rozkaz Ma³kowskiego powo³uj¹cy formalnie do ¿ycia pierwsze dru¿yny skautowe.
Nale¿¹c do Naczelnej Komendy Skautowej, jako Komendant Skautów 1911-12, og³osi³ Ma³kowski na ³amach za³o¿onego i redagowanego przez siebie dwutygodnika "Skaut" z 15 XI 1911 obowi¹zek abstynencji od alkoholu i tytoniu, przyjêty póŸniej jednomyœlnie uchwa³¹ z 25III 1912 przez I Zjazd Dru¿ynowych i Plutonowych we Lwowie. W tym czasie wys³any przez w³adze Soko³a zapozna³ siê ze skautingiem w jego ojczyŸnie. Odsuniêty od redakcji "Skauta" i Naczelnej Komendy - za³o¿y³ pierwsz¹ dru¿ynê "Nieprzetartego Szlaku", bo z³o¿on¹ z batiarów i uliczników, i byt to eksperyment udany.
W czerwcu 1913 wzi¹³ œlub z Olg¹ Drahonowsk¹ w Zakopanem, gdzie uczy³ angielskiego i gimnastyki w gimnazjum. By³ organizatorem wyprawy na III Wszechbrytyjski Zlot Skautów w Birmingham, po raz pierwszy od wielu lat za³opota³a tam polska flaga.
Inny sukces Ma³kowskiego to przyjêcie harcerstwa do Eleuterii-Wyzwolenia i przedstawienie na XIV Miêdzynarodowym Kongresie Przeciwalkoholowym w Mediolanie jako nowej m³odzie¿owej organizacji skutecznie wychowuj¹cej w duchu abstynenckim.
W Zakopanem Ma³kowski przej¹³ i rozwin¹³ za³o¿on¹ przez Adasia Cio³kosza I Zakopiañsk¹ Dru¿ynê Skautów im. ksiêcia Józefa Poniatowskiego, jego ¿ona Olga za³o¿y³a i prowadzi³a tam dru¿ynê ¿eñsk¹.
Po wybuchu I wojny œwiatowej w 1914 s³u¿y³ i walczy³ w Legionach.
Wykrycie planów niepodleg³ej Republiki Podhalañskiej przez Austriaków - zmusi³o Ma³kowskich do ucieczki w marcu 1915 przez Wiedeñ, Szwajcariê - na zachód Europy. Na zaproszenie Polonii amerykañskiej zorganizowa³ tam silne harcerstwo polonijne. Jednoczeœnie przewiduj¹c konflikt USA z Niemcami - tworzy³ tajnie oddzia³y "Organizacji Or³a Bia³ego", lecz przedwczesne wykrycie tej organizacji wobec neutralnych jeszcze wtedy Stanów Zjednoczonych zmusi³o go do przeniesienia siê do Kanady. S³u¿y³ od 1916 w wojsku kanadyjskim, nastêpnie przerzucony z pu³kiem do Europy uzyska³ w listopadzie 1918 przeniesienie do Armii Polskiej we Francji.
Wys³any przez gen. Józefa Hallera z por. Jerzym Rudnickim, póŸniejszym konstruktorem lotniczym, do Odessy w celu przerzucenia powstaj¹cych tam formacji polskich do Polski - zgin¹³ w katastrofie morskiej u brzegów Sycylii 16 stycznia 1919.

INNE PUBLIKACJE MA£KOWSKIEGO

W swej "Bibliografii harcerskiej 1911-1960" (MAW, Warszawa 1981) wymienia Wac³aw B³a¿ejewski szereg innych publikacji Andrzeja Ma³kowskiego (pozycje w nawiasach): (46) I Skautostwo pod wzglêdem wychowawczym i narodowym. II Komitet Skautowy w Zakopanem. Zakopane 1914; (47) Polskie skautki zarys organizacyjny. Lwów 1913; (411) Jak tanio i zgrabnie umundurowaæ dru¿ynê. Pittsburgh 1916; (412) Musztra skautowa. Pittsburgh 1916; (413) O Wychowanie skautowe. Chicago 1915; (414) Pierwsze kroki w skautostwie. Pittsburgh 1916; (420) Regulamin Wewnêtrzny dru¿yn skautowych Zwi¹zku Soko³ów Polskich w Ameryce. Pittsburgh 1916; (744) Scouting in Poland. London 1913; (745) Jak Skauci pracuj¹. Kraków 1914; (1129) Prospekt obozu letniego dla skautów. Zakopane 1914; (1130) Prospekt obozu letniego dla skautek. Zakopane 1914.

Czuwaj i b¹dŸ gotów na wszystkie mo¿liwoœci! – jest has³em skauta, którego ró¿ne nieprzewidziane wypadki ¿yciowe zostaj¹ przygotowanym, a nigdy nie zaskakuj¹ znienacka.

B. Leonhard, Pierwsza ksi¹¿ka harcerska i jej autor [w:] Bibliofil Harcerski, Nr 1, Tarnów 1985 r. s. 5–11