Χ.Β.:τ.9 

 Συνέχεια από το προηγούμενο τεύχος (νο 8) σχετικά με έννοιες της πολιτικής κοινωνιολογίας (ιδιαίτερα στον τομέα της κοινωνικής ψυχολογίας)

 

Προκατάληψη: Σε σχέση με τη διαδικασία μάθησης οι προκαταλήψεις αποτελούν κατάλοιπα παλιότερων πεποιθήσεων, οι οποίες έχουν στο μεταξύ εξαφανισθεί. Δεν ανήκουν στον τομέα των διαδικασιών της σκέψης, και για το λόγο αυτό δεν επιδέχονται διορθώσεις ούτε παρουσιάζουν παραλλαγές από άτομο σε άτομο. Έχουν, μάλλον, ανώνυμο χαρακτήρα: καμία προκατάληψη δεν έχει τον ιδιαίτερο εμπνευστή ή συγγραφέα της. Έτσι εμφανίζονται σαν υπεράνω προσωπικών κινήτρων, αποκτούν κύρος και απολυτοποιούνται, ξεφεύγουν από υποκειμενικούς υπολογισμούς, και σε αυτούς ακριβώς τους λόγους χρωστούν τα αποτελέσματα και την αποτελεσματικότητα τους. Τεχνικά, μπορεί να ξεχωριστούν στις προκαταλήψεις τρία στοιχεία:

1.      Γνωστικά (σκέψη, εξέταση, στοχασμός, αξιολόγηση).

2.      Συναισθηματικά (ενθουσιασμός, φόβος, μίσος , μνησικακία κτλ.)

3.      Επιθυμιακά (ορμές, πιέσεις, επιθετικότητα, λανθάνουσα ενεργητικότητα με επιτακτικό χαρακτήρα.

  Κατά κανόνα οι προκαταλήψεις δεν εμφανίζονται μεμονωμένες αλλά μέσα σ’ ένα πλέγμα περισσότερων όμοιων προκαταλήψεων. Έτσι μπορεί να μιλήσει κανείς για ένα σύστημα προκαταλήψεων, το οποίο έχει την ικανότητα αυτοσυντήρησης, και μπορεί να αντισταθμίζει την πτώση μιας μεμονωμένης προκατάληψης με την μετατόπιση άλλων προκαταλήψεων, ή με την αντικατάσταση της από κάποια νέα.

    Μαζική επικοινωνία: τυφλή αφομοίωση αυθαίρετων «μηνυμάτων» που οδηγούν σε μόνιμη εξάρτηση από εξωτερική καθοδήγηση.

    Η «κατευθυνόμενη δημοσιότητα» σαν ένας τύπος μετα-αστικής κοινής γνώμης, χαρακτηρίζεται κυρίως από το γεγονός ότι αποδέκτης της πολιτικής διαφήμισης είναι ένα κοινό με καταναλωτικούς και όχι πολιτικούς προσανατολισμούς. Από την άποψη αυτή, η μαζική επικοινωνία έχει σαν αντικείμενο σε πρώτη γραμμή τις μάζες – στο πνεύμα της γνωστής εμπορικής αρχής « ο πελάτης έχει πάντα δίκιο». Η μονόδρομη μαζική επικοινωνία με την κατευθυνόμενη δημοσιότητα, εφαρμόζεται επίσης στην πολιτική. Με την αντιμετώπιση των πολιτών από τα μέσα μαζικής επικοινωνίας σαν καταναλωτών, το πολιτικό σύστημα εξασφαλίζει τη νομιμοποίηση που χρειάζεται για τη σταθερότητα του. Ο όρος που ακούγεται συχνότερα σε σχέση με αυτήν την κατάσταση, είναι «χειραγώγηση». Αναμφισβήτητα η Χειραγώγηση υπάρχει και – από τεχνική πλευρά- έχει γίνει παγκόσμια δυνατή. Σήμερα ένα μεγάλο ποσοστό του ελεύθερου χρόνου καλύπτεται από κατανάλωση των μέσων μαζικής επικοινωνίας, και μία από τις συνέπειες αυτού του γεγονότος είναι ο παραμερισμός κάθε κοινωνικής, πολιτικής και πολιτιστικής δραστηριότητας πέρα από τον μικροκοινωνικό κύκλο της οικογένειας. Το τηλεοπτικό κοινό, προς παράδειγμα, -δηλαδή η πλειοψηφία των τακτικών κατανναλωτών αυτού του μαζικού μέσου- δεν αποτελεί ένα κοινό που θα ήταν πραγματικά σε θέση να παρουσιάσει μία δημόσια αντίδραση με πολιτικές συνέπειες. Αντίθετα αποτελείται από έναν κυριολεκτικά ανώνυμο στρατό μεμονωμένων ατόμων και μικρών ομάδων, οι επιθυμίες των οποίων μπορούν ίσως να διαπιστωθούν με τη βοήθεια των δημοσκοπήσεων, αλλά οι οποίοι δεν μπορούν να διαμορφώσουν συνεπή πολιτική θέληση. Είναι αμφίβολο έως περίπου βέβαιο, αν με τη «μονοδρομική» δομή της τηλεόρασης θα μπορούσε ποτέ να δημιουργηθεί «κοινή γνώμη». Στη θέση της «προσωπικής σφαίρας», της αυτοσυγκέντρωσης και της περισυλλογής, έχει περάσει ένα ανώνυμο «πρόγραμμα», που, χωρίς να έχει σημασία το συγκεκριμένο περιεχόμενο του, εξυπηρετεί την ισοπέδωση της προσωπικής ταυτότητας, τον παραμερισμό των υποκειμενικών αναμνήσεων, και άρα την «λήθη». 

        Ο αυταρχικός κοινωνικός χαρακτήρας (κι αν αναγνωρίζετε κάτι από τα παρακάτω στον εαυτό σας;) :

 

           Τα χαρακτηριστικά του αυταρχικού χαρακτήρα, όσον αφορά τις ψυχικές και ψυχοκοινωνικές τους ρίζες, συμπίπτουν από πολλές απόψεις, αν δεν ταυτίζονται τελικά, με τα χαρακτηριστικά της πολιτικής απάθειας. Τα πολιτικά απαθή άτομα δεν είναι μόνο πολιτικά ουδέτερα και αδιάφορα, όπως θα μπορούσε να φανεί από μία πρώτη ματιά, αλλά είναι από τη δομή της προσωπικότητας τους επιρρεπή σε προκαταλήψεις και προπαγάνδα.

           Τα βασικότερα χαρακτηριστικά του αυταρχικού χαρακτήρα είναι:

-         Διαχωρισμός του κόσμου σε δύο στρατόπεδα, τους «δικούς μας» και τους «άλλους».

-         Αναγκαστική ταύτιση του ατόμου με την ομάδα του, μία διαδικασία που οδηγεί σε επιθετική εχθρότητα προς τις άλλες ομάδες.

-         Αδιαφοροποίητη υιοθέτηση των δεδομένων καταστάσεων, και τάση διαμόρφωσης των αντιδράσεων του ατόμου πάνω σε ένα μίγμα αλήθειας και αναλήθειας.

-         Μία επιφανειακή προσαρμοστικότητα, που κάνει τον αυταρχικό χαρακτήρα, μόλις αλλάξουν οι εξωτερικές συνθήκες, να στρέφεται σε άλλες δικαιολογίες για τη συμπεριφορά του.

 Αλλά σημαντικά στοιχεία του αυταρχικού χαρακτήρα είναι ακόμη

-         Η ανικανότητα εναρμόνισης των εσωτερικών προθέσεων με τις εξωτερικές απαιτήσεις της πραγματικότητας.

-         Ο διαρκής κίνδυνος «συντριβής» από τις καταστάσεις, ματαίωσης των εσωτερικών προθέσεων, και άρα απόλυτης υποταγής σε αυτό που γίνεται αντιληπτό σαν «σκληρή πραγματικότητα».

-         Λόγω της ανασφάλειας του, το άτομο αισθάνεται αδύναμο απέναντι στην υποχρέωση για συγκρίσεις με την πραγματικότητα, δηλαδή για διάκριση μεταξύ υποκειμενικών και αντικειμενικών δεδομένων, και αντισταθμίζει την αδυναμία αυτή με την προσκόλληση σε συγκεκριμένες και δοκιμασμένες πεποιθήσεις.

                       Ο αυταρχικός χαρακτήρας παρουσιάζει για το λόγο αυτό τάση υποταγής, επιθετικότητας εναντίον ξένων ομάδων, προλήψεων, αποφυγής κάθε αυτοανάλυσης και αυτοκριτικής,  ή με άλλα λόγια: τάση συλλογικού ναρκισσισμού, αντι-διανόησης και αντι-ουτοπισμού.

              Τα αποφασιστικά κριτήρια για το σύνδρομο της πολιτικής απάθειας, είναι τα εξής:

-         Ελάχιστη ή καθόλου αυτογνωσία της κοινωνικής θέσης και του κοινωνικού ρόλου του ατόμου και των πολιτικών συσχετισμών.

-         Έλλειψη θετικής διάθεσης απέναντι σε πολιτικά ζητήματα, γεγονότα ή πολιτικές αντιπαραθέσεις.

-         Υπερβολική προθυμία υπακοής σε απαιτήσεις, κανόνες και υποδείξεις, που προέρχονται, κυρίως, από το κράτος ή τους εκπροσώπους του, ή σε δεδομένες αντιλήψεις που έχουν υιοθετηθεί χωρίς την παραμικρή αμφισβήτηση.

Σ’ αυτήν την πολιτική συμπεριφορά αντικατοπτρίζονται κυρίως τρία χαρακτηριστικά στοιχεία, που μπορούν να περιγραφούν σαν αποφυγή αυτοκριτικής, ακαμψία αντιλήψεων και προθυμία υποταγής ή αντι-ουτοπισμός, και τα οποία με τη σειρά τους είναι συμπτώματα της ανασφάλειας του Εγώ.

      Η σχέση μεταξύ πολιτικής απάθειας και αυταρχικότητας μπορεί να διατυπωθεί με την μορφή τριών, κυρίως, υποθέσεων:

1.      Η ανασφάλεια του Εγώ, και ένας αντι-ουτοπισμός που είναι αποτέλεσμα παραίτησης από τον εξωτερικό κόσμο, αποτελούν διαστάσεις της αυταρχικότητας και παράλληλα είναι κεντρικά στοιχεία της πολιτικής απάθειας.

2.       Η πολιτική απάθεια κατά κανόνα δεν είναι απλά μία ουδέτερη στάση απέναντι στον τομέα της πολιτικής, αλλά ανικανότητα προσανατολισμού προς αυτόν, που εκδηλώνεται με αυταρχικές προκαταλήψεις.

3.      Ένα μέρος των πολιτικά απαθών ατόμων είναι αυταρχικά, και ο λόγος που αντιμετωπίζουν με αδιαφορία κάθε πολιτικό ζήτημα είναι ότι εσωτερικά μένουν αμετακίνητοι σε ιδέες και αντιλήψεις που επίσημα έχουν καταδικασθεί (όπως π.χ. η προσκόλληση στον εθνικοσοσιαλισμό που έχει ταξινομηθεί σαν παθολογική μορφή συλλογικού ναρκισσισμού).

 

 

 

Επιστροφή...