Szósty Dalaj Lama

Szósty Dalaj Lama to najniezwyklejsza postać pośród wszystkich Dalaj Lamów, dotąd czternastu. Niezwykłość zaczyna się już od dat jego życia. Urodzony w 1683 roku, zmarł według jednej wersji w 1706, według innej w 1746, według jeszcze innej wcale. Niezwykły był w swej odwadze w demaskowaniu i odrzucaniu zbędnych uwarunkowań otaczających sedno buddyjskiej religii. Wychowany od najmłodszych lat w klasztorze - po osiągnięciu pełnoletniości porzucił szatę mnicha; jest to całkowicie dopuszczalne w zakonie Żółtych Czapek, ale żeby to uczynił Dalaj Lama, głowa zakonu? Nie mieściło się to w głowach współczesnych mu hierarchów, ale też hierarchowie nie śmieli podważać jego decyzji; przecież po to się odrodził, by prowadzić i nauczać. Wiele lat kształcony w filozofii, dialektyce itd., tak że nikt nie mógł mu zarzucić ignorancji, zamiast pisać komentarze do sutr, arcymądre traktaty oraz hagiograficzne poematy o zmarłych mnichach - zaczął pisać rzeczy zupełnie niebywałe w owym czasie w owym kraju: wiersze miłosne.

Niezwykle też tragiczne było jego życie. W przeciwieństwie do hierarchów świeccy politycy - a w owym czasie w owym kraju oznaczało to mongolskich chanów i chińskich posłów - kwestionowali mądrość posunięć młodego władcy, aresztowali go i wywieźli z Lhasy do Kokonor, gdzie według jednej wersji został zamordowany, według innej rozpłynął się w powietrzu, według jeszcze innej żył długo i spokojnie odbywając dalekie podróże do Indii, Chin i Mongolii.

Pisał wiersze miłosne, ale nie mógł się spodziewać, że będą one odebrane po prostu jako takie. Słowa Dalaj Lamy są - dla tybetańskich buddystów - zawsze święte; jego miłosne strofy traktowane są jak nasza Pieśń Nad Pieśniami i interpretowane jako mistyczne. Natomiast mógł się spodziewać, że te czterowiersze będą dostępne znacznie szerszej rzeszy czytelników, niż tomy traktatów i komentarzy, mógł być przecież świadom tego, o czym Czesław Miłosz pisze we wstępie do Traktastu Poetyckiego.

W mistycznej interpretacji "ukochana" symbolizuje doświadczenie Transcendencji. Jest to motyw znany z mistycznej literatury innych ludów, choćby z Pieśni Nad Pieśniami, poezji sufich Ibn Arabiego czy Hafiza (u Hafiza oraz Omara Chajjama pojawia się również motyw tawerny), a także związanych z taoizmem poetów chińskich, jak Li Bo. W Tybecie tego rodzaju personofikacja jest o tyle ciekawa, że buddyzm w zasadzie nie personifikuje Transcendencji, cała jego ogromna literatura nie wspomina nic o Bogu, w związku z czym przez zachodnich badaczy postrzegana jest jako "ateistyczna".

Zarówno literatura, jak i życie Szóstego Dalaj Lamy w widzeniu zachodniego czytelnika ma w sobie posmak skandalu. Być może jednak owa "skandaliczność" to wynik przykładania własnej, zachodniej miary. Podobnie ten cały tybetański tantryzm, wykłady o magii itd., są bardziej dosłownie traktowane przez zachodnich badaczy, niż przez samych Tybetańczyków, w wyniku czego ci ostatni zyskali sobie opinię ciemniaków i przeżytków średniowiecza. Ja tymczasem byłem w Himalajach i sam się przekonałem o czymś, czego się zupełnie nie spodziewałem: Tybetańczycy mają takie poczucie humoru, że Anglicy przy nich to smutniaste wapniaki. Z ust młodych i biegle po angielsku mówiących mnichów słyszałem teksty, które bardziej się nam na Zachodzie kojarzą z buddyzmem Zen: humor cięty, często absurdalny. Aby go zilustrować, przytoczę nie wspomnienie, lecz anegdotę zaczerpniętą ze wstępu do nabytej w Himalajach książeczki, która posłużyła mi za podstawę moich przekładów czterowierszy Szóstego Dalaj Lamy. Otoż Trzynasty Dalaj Lama (poprzednik obecnego) zapytany przez Sir Charlesa Bella co sądzi o życiu Szóstego wcielenia, odpowiedział, że był to łobuz, jako że: "Nie przestrzegał reguł życia zakonnego. Bez ustanku pił wino. Jego ciało pojawiało się jednocześnie w wielu miejscach, np. w Lhasie, w Kongpo i gdzie indziej. Nie wiadomo nawet, gdzie zmarł: jeden jego grób jest w Alasher w Mongolii, drugi w klasztorze Drepung koło Lhasy. Ukazywanie tylu ciał na raz jest zakazane przez wszystkie szkoły naszej religii, ponieważ wprowadza zamieszanie w umysłach. Jedno z jego ciał pojawiało się w tłumie na audiencjach Siódmego Dalaj Lamy. Powiadają, że pojawia się także na moich wykładach, ale nie mogę tego z całą pewnością potwierdzić."

Książka, z której powyższy cytyt pochodzi, to "SONGS OF THE SIXTH DALAI LAMA", wydana jest w 1981 roku w Dharamsali przez Library of Tibetan Works and Archives; tłumaczem i autorem wstępu jest K.Dhondup. Korzystając z tej angielskiej wersji spolszczyłem niektóre czterowiersze. Zapraszam więc do lektury tych wierszyków, które tyle swego czasu wywołały zamieszania.

SZÓSTY DALAJ LAMA