|
|
“Como se habra observado, en los articulos bisayas, propios de la
redaccion publicados en nuestro semanario hemos tenido algun cuidado en la
pureza de nuestro dialecto deseabdi de esta nabera contribuir a la
perfeccion del habla de Leyte y Samar. Venimos publicando articulos del
Sr. Romualdez sobre la escritura bisaya, y comprendiendo su utilidad para
nuestro folklorismo, hemos publicado una coleccion de refranes bisayas,
formada por el joven entusiasta Vicente I. de Veyra.”
“...Que sigan los nuestros en sus arrestos patrioticos. Y aunque de
primer intento sus trabajos no aparezcan de inmediata y actual utilidad,
tengan presente lo que Castelar ha dicho: ‘Ningun esfuerzo por el
progreso universal se pierde.’ Y cuanto se haga por nuestra nacionalidad,
sepanlo se aprovechara, por insignificante que fuere.”
“Todo sera esfuerzo patriotico; todo sera labor meritoria.” --Editorial,
El Heraldo de Leyte y Samar, Junio 12, 1909.
***
“Hala, sangkay ko, pagpadayon ngan pagtikos dida hit nga imo mga
kadudyaganon hin pagtirok hiton sugad hito nga takus makapagpahayag han
kadaan ug kinabaguhan nga mga panhunahuna naton han bisaya. Dida ha aton
nga daplin han kabisa’an ikaw pa la in nagbungkag ug nagkaingin hito nga
kagurangan. Man-gad pa kon makatirok ka hin damo ha panmukad hiton
nahihimos dida hito nga karupdupan. Man-gad pa kon maubos ka bukwat an
mga kadaan nga mga panhunahuna, pamatasan ug panulos han bisaya, kay man
ta ngahaw daan ta sinasabot nga adto nga mga panhunahuna, pamatasan ug
panulos han aton mga katigurangan, diri kaarawdan, lugod pa ngani
makakabulig ha pagpalandaw hinin aton tuna nga pinalangga. – Norberto
Romualdez, Judge Court of First Instance, Bakulod, Marso 1, 1915.
(Makaaraghat nga surat ngadto kan Vicente I. de Veyra.)
***
“This step of the bureau of education accentuates the nationalistic
trend of our public education. Proverbs express, in pithy and concise
form, the spirit and wisdom of a people. THere is no more effective way
of transmitting our moral heritage than through Filipino proverbs. The
ancestral virtues will, by this method, be perpetuated in the lives of our
future citizens.” -Jorge C. Bocobo, Secretary of Public Instruction,
1939.
|
|
|
MGA DAYHUAN
Bisan ano an buhaton,
Diyos anay an unahon.
An paghinaya,
Napa himaya.
An pagantos,
Napa santos.
Tawo pagtagam,
Sa Diyos ka bubuligan.
Tawo nga maukoy -- tabangan.
Tawo nga mayakan -- ulawan.
Salapi ngani nga linupot,
Kan Bathala gindudurukot.
An maupay nga tubo,
Matam-is pati durho.
An nagsasaranggapan,
Gutiay ang kapulsanan.
An nagdagmit – nahipakdol,
An naghinay – nahitultol.
An naglaom, -- nalibre.
An nagturaw, -- napirde.
Diri masaha hin sab-a,
An saging nga inaldaba.
An kahoy diri magturupong,
May’ baliko, may’ matadong.
An tawo nga hingandam,
Talagsa magkinahanglan.
An diri pasagdon,
Pasagdan...
An diri maaram mamati,
Diri mahababaro paghadi.
Ginhuhulat pa an maghinay,
An nagdagmit waray.
An una mahinog,
Una man madurog.
Gabay la magtagdirigyot,
Ngan diri magtagdurumot.
Ha maupay nga pakisabot,
An inawilan itinugot.
Kon diri ka buot mapaso,
Pumaharayo ha kalayo.
Kon nadiri ka hin kalipungan,
Baya-i an katadungan.
Bisan la mapiyerde,
Ha katadungan igpaagi.
Sagbuwag dawa,
Tumurok, diri waray la.
Gugma nga ubusubos,
Masayon matapos.
Ang baya tipigan,
Kay gamit ha katsukuan.
Hataas an lukso,
Halarom an himugso.
An tawo nga sumatan,
Waray buut nga tinipigan.
An talagsa hikit-an,
Masayunay hikalimtan.
An pagsayop, -- kalibutanon,
An pagpasaylo, -- langitnon.
Isuksok, isan-ip,
Masayon paghuranit.
An bukad nga makaruruyag,
Masayunay rumakdag.
Ma ha sawang, ma ha uma,
Paratagay an ma una.
Pagtaguon ngan mabukwat,
Gihap’ igkakasumatsumat.
Na suson nga na suwangki,
Balitaw man mimiringki.
Ayam nga maukoy, -- makagat.
Ayan mga mausig, -- mailayat.
Kon ano an tahap,
Amo an buhat.
Kon labayon ka hin baga in kudo’
Bulsa hin baga in kabo.
Kon dirika buot hin araway,
Paglikay han tagaytagay.
An salapi ngan han tubig,
Ngadto an away ha kadak’an.
Kon dako an kabudlayan,
Dako man an himurulsan.
Waray nahihimo nga buhat,
Han puros la pagsinumat.
Waray sapayan ha pulong,
Kundi ha buhat kitaon.
Kon makuri an waray banig,
Labina an waray dirig.
Bag-o nga punuan,
Bag-o nga batasan.
Kon malatos an bayog,
Labina an bantog.
Amo na an pagbasol,
Katima hibibisol.
Tarato, taratak,
Pagsalto kabagtak.
Kwarta na,
Nagin bato pa.
Dalagan han bugsok,
Kilala an gusok.
Ha kabayo ni Kamoros,
An ma urhe manhihimos.
Hinayhinay,
Basta kanunay.
Kusog nga ubosubos,
Madali matapos.
Makusok an tunob,
Halarom an paghibunlod.
Gabay diri magsaad,
Kon waray mabubuhat.
An irong malimbong,
An baba maligdong.
An salapi daw aso,
An kaburut-on daw bato.
Bisan ngain an tadong,
Mauli ha kalugaringon.
An kumamkam hin daba,
Kauuringan manta.
Waray hini balos-bayad,
Basi la an buot longgayad.
Ma may’ ngani aso,
May’ man kalayo.
An may’ pugas may’ pamumlaton.
Kay ha urhe may’ pagaanihon.
Bunga amo an binuhatan,
Dahon amo an yakan.
Kon buot mo in sangkay,
Pamiling anay hin sinsay.
An bato bantiles naibas nakilot,
Ha turo han tubig ha darudaginot.
Matam-is an kamatayon,
Ha tuna nga kalugaringon.
Inin sungay bis’ pagtaguon,
Maulpot manta gihapon.
An salapi maraot nga agaron,
Kundi maupay nga suruguon.
An maupay nga kaadlawon,
Kinikilala ha iya kaagahon.
An tawo nga waray salapi,
Baga in waray pako nga tamsi.
Mapa sinirangan, mapa katundan.
Ha kalugaringon tuna an kahimyangan.
An bulawan bis’ pagtipiktipikon,
An katipik bulawan la gihapon.
An salaming bis’ pagbuungon,
An anino bug-os la gihapon.
Magdiano an sapa ka gutiay,
May’ gihap’ tarutamyukay.
Bisan ano an umabot,
Basta makasingabot.
Waray ngani kakurian,
Waray man kalipayan.
Dahon kon lapyo pa baga in bulawan,
Baman kon tugasna di’ na ginpupulsan.
An una maka isda,
Una man kabuturi.
Pagtaguon man an baga,
Makikita kay kalayo.
Pagusawan kay patani,
Maitom la gihapon.
Diri maubos an kabayo,
Kon diri pilas.
sunod...
|
padayon...
Iroy, Amay
Urog an kalugaringon.
Kon hain an ulo,
Aadto man an ikog.
Waray ngani puso,
Waray man bunga.
Bisan diin nga tuna,
May’ tungod nga langit.
Tikadto ka pa la,
Tikanhi na ako.
Bisan an nahatitimo na,
Mahaluluwa pa.
An mapili,
Makaaragi hin tabigi.
Bisan paghatukan an kagang,
Makagangkagang la gihapon.
Pagaanhon pa an kumpay,
Kon patayna an kabayo?
Basta ipanampog,
Inuuran manta.
Natatago pa an kamayada,
An kakablas dir.
Dibali kitikot,
Nga katiris magharang.
Pagiwad han usa,
Iwad man ngatanan.
Masayon an pagsaad,
Makuri an pagtuman.
An nagpasungay,
Amo an sinungay.
Bisan magpakainkain an sakayan
Mabalik gihapon ha duruungan.
An makaturugon nga ayam,
Diri makaaragi hin tul-an.
An tawo nga makaturugon,
Hiraniay an kamatayon.
An patay palangit,
An buhi pakawit.
Kon diri ka buot mahumog,
Ayaw pakadto ha salog.
Bisan mamatay,
Basta butnga hin kalamay.
Waray gad la siguro,
Bis’ kapitan nabibilanggo.
Ayaw puok,
Basi diri ka igsabod.
Makuri papagharanion,
An ayam ngan han batikulon.
An tawo iginanak,
Waray bado waray bahag.
An mangir-as nga mga pulong,
Nasamad labi hin salsalon.
Kon an Diyos aanhi ha aton,
Hin-o an kaaway naton?
Mamatay ngani an puno,
Upod man an mga sanga.
An tawo nga may’ salabutan,
Usa la ka pulong an kinahanglan.
Magdiano hin paginuran,
May’ pagtulak na gihapon.
It’ paghinanaram
Sugad la hit’ paghimaan.
Kon di’ ka buut hin marasa,
Ayaw pagparasarasa.
An salapi han tonto,
Ginkinaon han toso.
Lakat han panuigon,
Lanat han kamatayon.
Tais ngani hin duro,
Madali masupo.
Naiibanan an puthaw,
Sugad man an kamanga.
Baga ka la in tambunganga,
Nagnginginanga magaga.
Bubon nga diri paginalugan,
Kulang hin tubod.
Kaon bisan busog,
Inom bisan hubog.
Aada sasabuta,
Kon siya umabot na.
Bisan ano dinhe ha kalibutan,
Mayada manta katapusan.
An hataas an panumduman,
Hibubo an kapalaran.
An mayaad hanig,
Matubod man diri uraura.
An putyukan nga maliniwatliwat,
Tigaman nga waray dogos.
Iton masukot diri mabayaron.
Iton kagaon, buwaon.
Dako an harop gutiay an dara.
Diri ginpupuga an waray.
Nadiri, nadirig man.
Maaro ngani halot.
Ha langit na la an kirita.
Tinukob hin balikbalik.
Iya libong iya paghawan.
An may’ kabudlay,
May’ himudlay.
Nakakabuhat pa an ginugutom,
Diri an waray panapton.
Tago ako kay tatagan ko man ikaw.
An malakat diri ngani nakakaagi,
Natataktakan.
Lakat tigbas.
Kon ano an tingog,
Amo man an aningal.
An dagat nga mabalod – hibabaway.
Ayaw pagtapod hadton kanan iba,
An imo lugaringon in panginanu-a.
An aton lawas diri gad aton,
Kanan ulod karaunon.
Makuri tumindog,
An baruyot nga waray sulod.
Didto panagat ha malubog nga dagat.
An wala nga kamot,
Danay matigbas ha tuo.
Kon karuyag ka hin bunga,
Tun-I anay iton pagsaka.
Diri mahuni an balingkukugo
Kon diri tipatay.
Pagbubon anay
Nga diri ka pa uuhawon.
Panday ngani nga aringit,
Iginkakaaway ha iya mga ginamit.
An bato nga makilidingon,
Diri linulumutan.
Bisan pa man an luwag ngan han kasili,
Nagkita gihapon.
Bisan an mga bisan,
Saypa an mga saypa.
Nabubugto an pisi
Dida manta ha kagamyan.
Ngatanan nga mag-in-gat,
Diri sahid bulawan.
Makuri magkahirani,
An baga ngan han gumon.
Kusineros nga mahugaw,
Natambok han tilawtilaw.
Kon ano an laylay,
Amo man an sayaw.
Kon diin ihigot an mananap,
Aadto hahangrab.
Kon ano an pakiana,
Amo man an baton.
Sawayon an nahalilisa,
Tadungon an baliko.
Katsila nga patsang,
Ginawad hin luthang.
Waray pagbuto,
Kay puno hin bato.
 mayda pa
masunod...
|
