Marokko

Unesco Werelderfgoedmonumenten

REISSCHEMA

Kostenplaatje (per persoon) - afgerond, voor 19 dagen

Daarin zijn inbegrepen: telefoons , mails (dagelijks en goedkoop - 8 à 10 Dh/uur), hotels (variërend), eten ( redelijk), vervoer (redelijk duur), toegangsprijzen (bijna geen) en souvenirs (moeilijk te vinden en relatief duur) en het zakgeld van de kinderen (200 dirham = € 20,00) die zelf hun souvenirs moeten kopen.

Algemene info

Mensen
Een mix van Arabieren, Joden, Berbers en Touaregs die zich allemaal om de een of andere reden superieur voelen tegenover de andere volkeren. Ze spreken nagenoeg allemaal Frans waardoor de communicatie vlot verloopt.
Net als overal moet je hier ook op je tellen passen of je bent er dagelijks ingeluisd.
Souvenirs
In de souqs is afdingen voor souvenirs de boodschap (soms zelfs tot minder dan de helft).
Ga misschien eerst eens kijken in Ensemble Artisanal naar de mogelijkheden en kwaliteit van de produkten voo te kopen.
Wij hebben, naast de souvenirs van de kinderen (vooral kettingen, ringen en kleinere dingen) een grote tajinepot (30 Dh), een gewoon theepotje (60 Dh), een antiek uitziende berberdrankflacon (100 Dh), een berber pijpje (50 Dh) meegebracht.
Vervoer
De trein hebben we niet genomen, dus kunnen we alleen over bussen vertellen. Het is de goedkoopste manier om je te verplaatsen maar zeker niet de snelste. Bij de bustijden die bvb de Lonely Planet aangeeft mag je zeker een derde bijrekenen. Ze vertrekken ook gemiddeld een half uur te laat
Redelijk comfortabel maar ze stoppen héél weinig.
Petit Taxi's rijden alleen in het centrum van de steden en mogen niet meer dan 3 personen vervoeren. Zeer goedkoop maar spreek wel de prijs op voorhand af
Grand Taxi's nemen 6 personen mee (2 vooraan en 4 achteraan) en doen soms grotere trajecten. Zijn nog goedkoper dan Petit Taxi's maar het duurt soms wel een hele tijd voor ze vol geraken. Wij zijn met zijn vijven en door ook voor de zesde man te betalen, hadden we relatief goedkoop onze eigen privé-taxi.
De paar wegen in Marokko tussen de grote steden zijn goed berijdbaar maar daarrnaast zijn het meest aarden wegen.
Geld
We hadden de volledige som mee in Euro's maar dat was achteraf gezien niet nodig. Er zijn in alle grotere en kleinere steden voldoende geldautomaten (ATM's) om Dirham af te halen.
Bij het wisselen in banken kregen we wel een betere koers (1 € : 10.773 Dh -augustus 2004) en bij geldafname stond op onze Dexiarekening 10.556 Dh met dan nog een paar euro's kosten....
Enkele prijzen
Een fles water: 5 à 7 Dh - een fles cola of Hawai of Fanta: 8 à 10 Dh - een klein stokbroodje 0,70 Dh en een groot 1,20 Dh - ronde broodjes gewoonlijk 1.00 Dh - plaatselijke filtersigaretten 15 à 20 Dh - Watermeloen of honigmeloen 5 Dh/kilo

Eten
Op culinair gebied is Marokko nogal eenzijdig maar de paar gerechten die ze hebben zijn héél lekker. Naast de plaatselijke keuken vind je bijna in iedere stad pizza en spaghetti (goed voor de kinderen) en zijn de grote steden zelfs goed voor een McDonald.

Couscous Omgekeerde bol rijst met wortelen en uien, in de olie gebakken. Bovenaan stukjes lam of kip	Tajine brochetten met kip, lever, gehakt of lam (zeer vettig). Geserveerd met brood	Brochetten Vlees van schaap of koe met aardappelen, tomaten, wortelen, enz....Wordt gegeten als hoofdgerecht

Dag 1 : woensdag 4 augustus 2004

Vlucht Brussel - Madrid 08.15 - 10.30 (Iberia IB 3207)
Vlucht Madrid - Marrakech 12.50 - 13.35 (Iberia IB 3708)

Een beetje geld gewisseld op de luchthaven omdat we er nog geen zicht op hadden waar we de beste koers konden krijgen. Bus nummer 11 zou volgens de Lonely Planet onregelmatig rijden naar het centrum voor 3 à 4 Dh per persoon maar we namen maar de vaste taxi. Er staat geafficheerd dat de vaste prijs 60 Dh is voor een Grand Taxi (niet per persoon dus !!!) maar toch probeerden ze ons te overtuigen dat met al die bagage het wel 100 Dh mocht zijn. Voet bij stuk houden dus. Het is slechts 6 km en dus een 10-tal minuten rijden naar de Grote Markt.
Ze deponeren je aan de hoek van een park (Rue Moulay Ismail) en als je die straat doorloopt kom je terecht op het Djema-El-Fna plein.In Marrakech is het nu zo'n graden.
Ik liet Katrien de kinderen een thee drinken en wandelde naar enkele hotels om prijzen en kwaliteit te vergelijken. De meeste budgethotels zijn te vinden in de wirwar van straajtjes achter de Rue Bab Agnaou. Er zijn er een twintigtal en de meeste bieden ongeveer dezelfde kwaliteit voor dezelfde prijzen. Twee springen er uit: Hotel Central is een héél stuk duurder en ik weet niet waarom. Hotel Ali vraagt ook het dubbele van elders, heeft een terras van waar je Djema El Fna kunt zien, heeft een wisselkantoor, een hamman, een internetzaaltje (gratis voor klanten) en alle mogelijke backpackersfaciliteiten maar het leek me te druk om nog gezellig te zijn.

Nog een woordje uitleg over de hotels in Marokko: het is moeilijk een goedkoop hotelletje te vinden mét een douche in de kamer. De meeste hotels tellen 3 of 4 verdiepingen en op iedere étage zijn er één of meer gemeenschappelijke wc's - gewoonlijk een Franse en een Westerse - en één of meer gemeenschappelijke douches. Aan de receptie spreekt men gewoonlijk perfect Frans en Engels en ook wel Spaans en Italiaans.
Ontbijt is nergens inbegrepen maar dat vind je genoeg.

Ik koos uiteindelijk voor

dat we tegen 15 uur verlieten om onze eerste impressies van Marrakech op te snuiven. Onze eerste indruk was dat we terechtgekomen waren in een wirwar van straatjes met veel souvenirwinkeltjes maar ook met veel kleine kruidenierszaakjes. De hoofdstraat Bab Agnaou is dan weer een tourist trap met niets dan winkels, restaurants maar ook met een paar internetcafés.
Het leek ons nog mee te vallen. We kochten wat water en cola, gingen ons opfrissen en aten, op aanraden van onze receptionist, in

We hadden niet veel meer nodig en gingen vroeg slapen.

Dag 2 : donderdag 5 augustus 2004

Vroeg op en we gingen ontbijten in Toubkal waar we gisteren gegeten hadden. Om niet in herhaling te moeten vallen:
Eventjes uitleg over het Petit-Déjeuner in Marokko. Gewoonlijk bestaat het vaste menu uit:
* een glas vers fruitsap (orange juice)
* een café noir, een café au lait, een thé noir, een thé à la menthe of een warme cécémel
en ofwel
* een mandje gesneden stokbrood met margarine en confituur
* een pain chocolat en een croissant
* een omelette
Daarvoor betaal je tussen de 16 en 20 Dh per persoon.
Maar je mag ook in een winkeltje langs de baan zelf je ontbijt kopen en het op het terras opeten met alleen een koffie of een thee. Ze kijken daar niet raar van op (de meeste Marokkanen doen het zo) en het komt je meer dan de helft goedkoper uit.

Goed gevuld gingen we op stap maar bleven niet al te lang zonder gids, nog een typisch fenomeen voor Marokko dat je wel afleert. Hij zei natuurlijk niet dat hij gids was maar hij was, naar eigen zeggen, de PR-man voor de leerlooiers van Marrakech die net vandaag, hoe kon het lukken!, allemaal vanuit de omringende dorpen samen gekomen waren om hun kunsten te tonen en te bundelen. Ik geloofde er de ballen van maar alleen zouden we het toch niet gevonden hebben. Met de 20 Dh leek hij niet al te tevreden en hij leverde ons over aan de Guardian, de man die ons door de Tanneries (de leerlooierijen) zou loodsen. We kregen een degelijke uitleg over de soorten huiden, de diverse looiprocessen en de manieren van bewerken en kleuren.
Maar stinken dat het daar deed, het heeft geen naam. Niet voor niets geven ze iedere bezoekers een takje sterk riekende verse munt die je het liefst (maar het is geen zicht) volledig in je neus zou proppen. Bijna onverdraaglijke stank maar het is een zo'n typisch zicht en fenomeen voor Marrekech of Fès dat je er toch wel eens naartoe moet. De Guardian troggelde me ook nog eens 20 Dh af (graag betaald voor de uitleg) maar leverde ons dan over aan Momo, de man die ons de afwerking van de huiden zou tonen.
En daar liep het goed mis. We kregen een glaasje muntthee, leerden niets over de afwerking maar kregen een demonstratie van alles wat hij maar dacht te kunnen verkopen. Al zijn verkoopsargumenten werden door ons ons deskundig gepareerd maar hij wist van geen ophouden tot de sfeer uiteindelijk ronduit vijandig en agressief werd. Dan werd het tijd om de grote middelen te gebruiken. Ik stond op en zei dat ik zelfs niet meer wilde luisteren. Ik duwde Katrien en de kinderen de trap af en hield de achterhoedewacht. We konden niet rap genoeg buiten zijn.

Het was dan nog maar 11 uur en we vroegen een klein ventje de weg naar de
Ibn Ben Youssef Medersa (naast de gelijknamige moskee)
Entree 30 Dh voor de Medersa alleen of 50 Dh voor 3 bezoeken, kinderen betalen halve prijs, zelfs onze grote pubers kregen dit voorkeurstarief
De Medersa is een heel mooie koranschool met een prachtige binnenkoer en versierd met mooie zellij (gekleurde tegeltjes).
Het Museum is gevestigd in een heel mooi huis, is interessant voor het bezoek aan een authentieke hammam maar stelt als museum bijna niets voor.
De Koubha uit de 12° eeuw is alleen maar oud, heeft misschien wel een symbolische waarde voor de moslims maar voor een bezoeker is het meer een ontgoocheling.

Met hetzelfde manneke kronkelden we door de souqs terug tot aan Djemal El Fna. Ik gaf hem een fooi en kreeg tot mijn eigen grote verbazing een cadeau: de hoofddoek die hij de hele tijd droeg tegen de zon... Leuk zeg.

Eventjes uitleg over ons middagmaal. Om jullie niet dagelijks tijdens het hele verslag te vervelen met onze eetgewoonten toch hier kort wat we gewoonlijk 's middags aten:
Brood (stokbrood, ronde broodjes met zaadjes of een soort chocoladekoeken): maximum 1 Dh per stuk en héél lekker. Daarbij Kirikaas, choco, La Vache Qui Rit of confituur (Belgische prijzen).
Ofwel fruit: watermeloen (5 Dh/kilo) of honigmeloen (zelfde prijs) Verder zijn er ook alle andere soorten fruit te krijgen: druiven, perziken, appels, dadels, vijgen, bananen...
We spoelden alles door met een fles water (5-6 Dh) en een fles Cola of Hawai voor de kinderen (9 Dh)

Om 15 uur waren we weer op weg en moesten een kleine 10 minuten stappen naar de

Saaidan Tombs (in de Mellah, naast de Kasbah Moskee)
We betaalden 10 Dh per persoon en konden bewonderend kijken naar de prachtige Main Hall die door de een of andere gids die we afluisterden vergeleken werd met de mooiste gebouwen uit het Spaanse Alhambra. Een deel van de graven is binnen maar de 'mindere goden' liggen buiten, te zweten onder de loden zon. Ons bezoek duurde slechts een 15-tal minuten

Palais de la Bahia (in de Mellah, 5 minuten van de voorgaande Tombs)
Nogmaals 10 Dh per persoon om een mooi gebouw te bezoeken met een schitterende groene binnenkoer, met mooi tegelwerk en indrukwekkend houtsnijwerk maar het gebrek van variatie begint mij een beetje op te spelen.

Marokko is natuurlijk een moslimland en dat betekent dat die mensen, vanwege hun geloof, normaal geen alcohol mogen drinken. Als ik dus in dit reisverslag spreek over een café heb ik het over een établissement waar je thee, koffie en frisdrank kunt krijgen.
Alcohol is slechts te vinden in grotere, luxueuzere (én dus duurdere) hotels die een drankvergunning hebben. Ik zou geen goede Vlaming zijn als ik niet na de gedane dagtaak (zoeken naar vervoer, hotels, eten en de verantwoordelijkheid voor vrouw en drie tiener-pubers) op zoek zou gaan naar een aperitiefje
In het oude gedeelte van Marrakech (de Medina) heb je welgeteld 1 (één) mogelijkheid om een glas Flag (plaatselijke pils) of een Heineken te consumeren. Grand Hotel Tazi (op het einde van Bab Agnaou) is een ouderwets duurder hotel (200 Dh per persoon, half pension) met een rokerige bar waar je 20 Dh betaalt voor een pintje van 24cl terwijl je naar een soort MTV kan kijken. Voornamelijk een mannenbastion maar sporadisch komen er ook Westerse vrouwen binnen. Alcoholmogelijkheden in andere Marokkaanse steden vind je in dit verslag altijd in het rood, waarom juist rood weet ik niet hoor.

O ja, zwemmen kan je ook in Hotel Tazi maar het kost je wel 50 Dh per persoon en ik kon geen korting krijgen omdat we met een heel gezin waren. Flauw hé.

Alweer wat algemene informatie: Internet ditmaal
In iedere stad kan je zonder problemen in speciaal daarvoor uitgeruste bureautjes op het Net voor een prijs van 8 à 10 Dh per uur. Over het algemeen zijn de verbindingen redelijk snel. Wij hebben het Internet alleen gebruikt om te mailen (ik) of om te chatten (de kinderen). Over andere toepassingen (cd's branden...) heb ik geen info

Ik ging nog het Bureau de Tourisme opzoeken dat zich volgens de Lonely Planet ten zuiden van de Koutoubia Moskee zou bevinden. Ik vond wel de Police Touristique maar het Informatiekantoortje is definitief verhuisd naar de Ville Nouvelle. De agent kon me toch de tijden van de trein naar Meknès geven en vertelde me ook dat ik niet hoefde te reserveren. Merci.

We gingen weer eten in Toubkal omdat het ons gisteren zo goed gesmaakt had. Dat deed het vandaag ook weer.

Dag 3 : vrijdag 6 augustus 2004

Na ons ontbijt in Toubkal stapten we naar de lijnbus (op Place Foucauld) waar we voor 3 Dh per persoon richting treinstation reden. Efkens verstrooid stapten we af aan de Gare Routière ipv aan de Gare de Marrakech. We stonden in het busstation, niet in het treinstation.
Soit, de bus zal er ook wel geraken.
Om 9 uur vertrokken voor een 6 uur durende rit waarvoor we 100 Dh per persoon betaalden.
Bussen vertrekken in Marokko niet stipt maar als ze ongeveer vol zitten. Gewoonlijk dus een half uurtje later dan aangekondigd. Tweede opmerking is dat ze niet al te veel stoppen zodat je best wat eten en drinken meeneemt. Derde opmerking over de bussen is dat je bij de voorziene tijd ongeveer een derde of een vierde mag bijrekenen. Spreken ze in de Lonely Planet over 4 uur, doe er gerust een uurtje bij. Zes uur voorziene bustijd worden er al snel acht...

Om17u45 arriveerden we in het busstation (Gare Routière, weet je wel) van Meknes. Voor een Grand Taxi betaalden we 50 Dh om in het centrum van Meknès (de medina) te geraken.
Katrien en de kinderen liet ik genieten van een theetje of een frisdrank aan het terras van Hotel Agadir en ik begon aan mijn zoektocht naar een hotel.
Veel hotels zijn er niet in Meknès en ik verwachtte dus snel rond te zijn. Verkeerd geredeneerd.
Hotel Agadir, Hotel Meknes en Hotel Nouveau, de drie in de hoofdstraat, waren vol en ik raakte op Place El-Hedim wat gedesoriënteerd zodat ik de weg moest vragen naar Hotel Maroc. De struise man die me meenam hield er een verschrikkelijk wandeltempo op na in de kronkelende straatjes van de Medina zodat ik zweette als een paard. In Hotel Maroc was nog één kamer vrij voor 3 personen maar konden we op het dakterras slapen voor 3 Dh per persoon. Volgens Abdullah Aziz - zo heette de man die me daar gebracht had - was dat teveel en we stapten terug naar Hotel Nouveau waar hij de eigenaar kende.
Daar konden we voor vannacht op het dakterras een slaapplaats krijgen voor 20 Dh per persoon met de belofte dat er de volgende dag twee kamers zou vrijkomen...

Nadat we ons eventjes verfrist hadden, stond Abdullah klaar om ons naar een typisch en goedkoop restaurant te leiden.

Beetje eten laten zakken, Télécarte gekocht (vanaf 20 tot 100 Dh) en gebeld naar het thuisfront en dan naar onze kamer, oeps terras.
Een half uur later was Abdullah daar om te proberen ons een trip naar ik weet niet waar meer aan te smeren en toen ik nogal kort antwoordde dat ik eigenlijk geen gids nodig had begon hij zijn litanie af te steken.
Dat hij officiële Marokkaanse gids was, dat ik van zijn diensten gebruik had gemaakt en dat ik nu wel verplicht was hem iets te geven...
Ik deed alsof mijn neus bloedde en antwoordde dat ik alleen de weg gevraagd had naar Hotel Maroc.
"Jamaar, ik heb toch ook dit goedkope terras voor jullie kunnen versieren.."
Ja, beste vriend, dat had ik ook gekund hoor...
Toen begon hij me te verwijten dat ik geen 'flamand kon zijn want dat hij nog nooit zo'n ondankbaar ras als mijzelf was tegengekomen. Op den duur was ik in zijn ogen bijna de grootste racist ter wereld, een nieuw Dewinterke.
Toen hij de trap afstormde hoorde ik hem nog mompelen.
"Alors, Dieu me paieras!"

Welja, het stoelgeld dat ik als kind altijd in de schaal moest leggen zou uiteindelijk toch nog wat opleveren.

Dag 4 : zaterdag 7 augustus 2004

Camille en Katrien verjaren vandaag en we hadden van thuis enkele kleinere cadeautjes mee (de grote moeten wachten) en voor de eerste maal in hun leven kregen ze hun verjaardagszoenen en knuffels op een dakterras, in open lucht, hoog boven Meknès.
We vonden nergens een restaurantje dat een ontbijt aanbood, kochten dan maar elk enkele koeken op straat en gingen ergens een thee drinken.

Om kwart na acht waren we op weg voor 20 minuten stappen naar

Heri-es Souani (2 km verder dan het mausoleum maar niet te missen - gewoon de weg volgen)
We betaalden 10 Dh per persoon en weigerden de man die zich aanbood als gids.
Dit waren oorspronkelijk graanschuren maar de megalomane Moulay Ismail stalde er zijn 12.000 paarden. Niet veel te zien eigenlijk maar wel rustig en indrukwekkend door de uitgestrektheid. Slechts de eerste stallen zijn gerestaureerd, de rest staat in ruïnes.
Martin Scorsese filmde hier een deel van The Last Temptation of Christ.

Mausoleum Moulay Ismail
gratis, historisch wellicht belangrijk voor de moslims maar niet volledig te bezoeken door ons en dus eigenlijk niet zo interessant.

Om 11 vluchtten we voor de hitte, ging ik een bank zoeken om geld te wisselen maar was stomweg vergeten dat het zaterdag was.
Ik kon dus voorlopig onze nieuwe kamer niet betalen maar de eigenaar wilde gerust wachten tot maandag en wilde me zelfs Dirhams voorschieten als het nodig was. Voorlopig nog niet maar wie weet. Sympathieke man

Op het terrasje van Hotel Agadir (stilaan ons stamcafé volgens Katrien die blij was dat ze ook eens de weg naar iets vond) meloen en broodjes doorgespoeld met thee en water.
Dan platte rust in de kamer tot 16 uur

Vervolgens de Medina binnen naar de

Mosque Bou Inania
die zoals alle moskeeën in Marokko niet toegankelijk is voor niet-moslims.

Medersa Bou Inania
Voor deze Koranschool uit de 14° eeuw betaalden we 10 Dh per volwassene en 5 Dh per kind.
Typisch opgebouwd rond een schitterende binnenkoer met veel en mooi zellij (faiëncewerk) en gesculpteerd hout. De studentenkamertjes zijn Spartaans ingericht. Op het terras boven heb je een mooi zicht op de stad en op de moskeetoren van Bou Inania.

In de Lonely Planet had ik gelezen dat er in Meknès een rommelmarkt zou zijn. We doen die graag aan in België, waarom dus niet in Marokko... We vonden de desbetreffende straat nogal vlug en zagen vooral, inderdaad, rommel: oude kleren, schoenen en huishoudgerei. Niets dat ons aansprak.
Op Place El-Hedim kochten we druiven aan 10 Dh/kilo en wat wij plakkesnoep (overdadig gesuikerde, vettige en vooral plakkerige koeken) noemen. Bwèkes, niet voor mij hoor.

In de hele Medina van Meknès is natuurlijk geen bier te vinden maar er zijn enkele alcoholshops in de Ville Nouvelle (Avenue Hassan II). Ofwel wandel je 20 minuten tot daar ofwel ga je tot aan de grote bocht in de Rue Rouamazine waar de taxi's stoppen. Je houdt een Petit Taxi aan en vraagt hem naar een alcoholshop te rijden. Je doet je inkopen, steekt de straat over en houdt een andere taxi tegen. Met een beetje geluk ben je in 20 minuten terug in je hotel. Kostprijs: 2 x 5 Dh voor de taxi en 11,50 Dh voor een blik Flagbier van een halve liter.
De twee Marokkanen met wie ik in de taxi sprong, bekeken me alsof ik van een andere planeet kwam
"Jij ziet er niet uit als een Marokkaan maar je hebt wel de mogelijkheden..." zeiden ze
"Wat bedoel je?", vroeg ik lachend.
"Jij slaagt er in om tussen dertig Marokkanen als eerste in een taxi te springen en dat hebben we nog niet gezien van een toerist..."
Natuurlijk was ik vereerd door deze blijk van inlevingsvermogen en we babbelden wat tot ik er uit moest. Het aperitiefje nam ik op de kamer en we gingen eten in

Dag 5 : zondag 8 augustus 2004

Na het zelf gekochte ontbijt met een Grand Taxi naar

Moulay Idriss
We betaalden 80 Dh voor de 32 kilometer.
*Het mausoleum zelf was natuurlijk weer niet toegankelijk en we konden alleen een foto nemen van de ingang. In de onmiddellijke omgeving zijn er veel souvenirwinkels, wat normaal is in de stad van de stichter van de Marokkaanse Islam.
Wat wel vreemd was voor ons is dat ze daar o.a. Kiwi wierook maar ook Cannabis wierook verkochten. Slechts 10 Dh per stuk en de kinderen wilden dat persé meenemen om te tonen aan hun vrienden/vriendinnen.
*Grande Terrasse en Petite Terasse
Daar gingen we onder begeleiding van een van de tientallen jongetjes die klaar staan om toeristen naar boven te leiden. Je loopt door een wirwar van straatjes maar je zou het alleen ook wel vinden. Maar waarom zo'n jongetje niet eens iets gunnen. Stel je niet teveel voor van terrassen want je belandt gewoon in een bocht in een van de straatjes en daar heb je plotseling een heel mooi uitzicht.
Op het laatste terras kwam een oudere man zich moeien en vertelde ons heel boeiende dingen over de stad, zijn stichter en over de symboliek die samenhangt met de bedevaarten. En uitleg over de bollen op de moskeeën....
Volgens hem zou vijf maal bedevaarten naar Moulay Idriss gelijk staan met één tocht naar, het voor Marokkanen onbetaalbare, Mekka. En ieder jaar op 28 september komt de Koning hulde brengen aan het graf en luidt hij tezelfdertijd het regenseizoen in.
Hij vroeg 10 Dh voor vijf koekjes (wij zijn met zijn vijven) omdat het geluk zou brengen. En ja, ze waren niet eens slecht, zijn door de vrouw gebakte koekjes.

Om kwart na elf stonden we weeral beneden waar we uitgebreid thee dronken terwijl we de bedoening van de Grand Taxis zaten te bestuderen. Zij hielden ons natuurlijk ook in het oog en direkt hadden we een aanbieding om ons naar Volubilis (slechts 3 km) te brengen, daar op ons te wachten en ons dan terug te brengen naar Meknès. 120 Dirham leek me een redelijke prijs voor deze deal en we waren het zonder veel discussie eens.

Volubilis
We betaalden onze entree (sorry, heb niet opgeschreven hoeveel het was) en stapten door de stikkende hitte naar boven. Gelukkig ligt de oude Romeinse nederzetting op een plateau zodat er nog een beetje wind is. We picknickten eerst met het eten dat we in Moulay Idriss gekocht hadden en gingen dan op verkenning.
De Basiliek en de Triumph Arch zijn natuurlijk de moeite maar waar wij voor kwamen waren de schitterende mozaiëken. Jammer genoeg liggen ze allemaal in open lucht zodat de felheid van hun kleuren al heel wat vervaagd is. Anderzijds blijft het zo wel authentiek.
Martin Scorsese filmde ook hier een deel van The Last Temptation of Christ (zie ook Meknes: Heri es-Souani)

Om 14 uur waren we terug in Meknès en hadden dringend nood aan een kopje thee in Hotel Agadir. Na een douche en wat platte rust en spelletjes bestormden we weer de souqs, op zoek naar souvenirs
Het meeste deugd deden ons de ijsjes die we vonden in een kraampje dicht bij Place El-Hedim in de Rue Dar Smen. We betaalden slechts 4 Dirham voor 4 bolletjes ijs naar keuze.

Na de obligate telefoon en internet gingen we weer eten in Bab Mansour waar ons ongeveer dezelfde kwaliteit en dezelfde prijzen ten dele vielen.

Dag 6 : maandag 9 augustus 2004

Om 9u30 namen we achter Place El Hedim een Grand Taxi naar de Gare Routière (3 Dh per persoon) waar we informeerden naar de mogelijkheden om in Fez te geraken.
Op de bus zouden we tot 12u30 moeten wachten en dat zou ons 16 Dh per persoon kosten.
Een Grand Taxi wilde ons voor 96 Dh (6x16) meenemen. De keuze was vlug gemaakt.
Het is slechts een uurtje rijden tot in

Fez
We lieten ons afzetten aan Bab El-Mahrouk, kochten bananen en begonnen aan de wandeling uit de Lonely Planet. Ik was er toch bijna zeker van dat we zouden verdwalen in die kronkelstraatjes maar je kan toch proberen goed te beginnen, nietwaar. Onderweg kochten we 100 gram olijven voor 1.5 Dh, passeerden we de Bou Inania Moskee (die we toch weer niet binnen mochten) en lieten de Bou Inania Medersa links liggen vanwege er al twee gezien te hebben in de vorige Keizerssteden.
Aan de Henna Souk verorberden we onze watermeloen en keerden terug tot aan de

Place Nejjarine
* de Funduq (een soort caravanseria) is nu een museum voor houtsnijwerk. Wij waren al tevreden eens een blik te kunnen gooien door de openstaande poort en de meisjes waren blij dat ze eens naar het toilet konden, zonder te moeten betalen. Normaal is het 20 Dh per persoon entree.
*Fez is gekend voor zijn fonteinen en een van de mooiste zou naast die Funduq staan. We hadden ondertussen al veel fonteinen gezien maar deze hier was niet speciaal mooier, wel een stuk ouder.
*Een man wilde ons gratis meenemen naar een terras van waar we een mooi zicht zouden hebben op de plaatselijke Tanneries. Het zou gratis zijn maar toen we eerst door een winkel moesten, had ik er al niet veel zin en vertrouwen meer in. Toch was het heel erg de moeite en zagen we zelfs kleuren in de ronde leerlooierpotten. Zo snel als we konden stormden we de trappen af, door de verschillende winkels tot we weer buiten waren.
Tijd om iets te drinken en de rest van de wandeling van de LP af te maken. Het lukte ons om zonder problemen aan Bab Bou Jeloud te geraken waar we onze weg kenden tot aan de Poort waar we toegekomen waren.

Oeps, de taxichauffeur vraagt nu plotseling 200 of 300 Dh om naar Meknès te rijden. Niet met den dezen. We lieten ons voeren tot aan de Gare Routière, betaalden 60 Dh en namen de bus voor 16 Dh per persoon
Dus heenweg: 96 DG, terugweg 140 Dh. Improviseren is soms nodig

In Meknès kochten we op straat enkele maïskolven voor 2 Dh het stuk en stapten naar de McDonalds om de verjaardagen te vieren. Het was zo'n tien minuten stappen en de kinderen hadden meer lol dan ik die die Amerikaanse keten redelijk erg haat.

Na een avondwandeling in de souqs was het tijd om te gaan slapen.

Dag 7 : dinsdag 10 augustus 2004

Tijdens het ontbijt ging ik een bank zoeken maar dat leek een groter probleem dan ik verwacht had. Het Postkantoor was nog toe, een automaat in de Rue Roumazine deed er eeuwen over om te proberen mijn code te lezen en blokkeerde dan. Het apparaat aan Place El-Hedim waar ik al gewisseld had, was defect. En... de banken gaan slechts om 8u15 open.
Ik haalde de ontbijters op, nam vlug een slokje thee en samen gingen we achter de bagage. Ik legde de vriendelijke eigenaar van ons hotel uit dat ik straks alleen zou terugkomen om te betalen en vroeg of ik één van de kinderen als onderpand moest achterlaten. Lachend zei hij dat hij me betrouwde. Schitterende mens.

Met pak en zak naar de bank, gewisseld, terug naar hotel en door naar de Gare de Routière waar we nog net op tijd aankwamen voor de bus naar Er Rachidia.

Na een dagje bussen kwamen we aan in de rode woestijnstad Er Rachidia (een heel ander zicht dan alle andere steden die we tot nu toe gezien hebben) waar we van plan waren te overnachten om de volgende ochtend door te rijden naar Tinerhir.
Een man zag ons van de bus stappen en kwam reclame maken voor zijn hotel (op 50 meter van het busstation en slechts 30 Dh per persoon). Ik wilde al gaan inchecken toen de man voorstelde om, op zijn kosten, eerst een theetje te drinken en ons een voorstel te doen. Hij kon ons voor 25 Dh per persoon naar Merzouga brengen met een jeep, wij konden daar logeren in zijn hotel (30 Dh per persoon binnen, 25 Dh in een tent of 20 Dh buiten in open lucht). De volgende dag konden wij dan de woestijn in.

Ik moet toegeven dat ik Merzouga oorspronkelijk in mijn planning opgenomen had maar het financieel en qua tijd niet onmiddellijk haalbaar achtte. Nu leek het opeens wel te doen.
Na nog een paar theetjes kon ik de kinderen en Katrien de blijde melding doen dat we naar de woestijn gingen. De hoerakreten van de kinderen waren redelijk enthoesiast.

Maar het zat me al niet lekker dat de man meeging en toen we in het donker arriveerden in een hotel in the middle of nowhere voelde ik de figuurlijke onweerswolken dreigen. We zaten daar helemaal alleen en te ver van alles om nog een andere optie te overwegen. In het donker rondlopen in de woestijn is niet echt het veiligste en meest aangewezen tijdverdrijf.

We bestelden ons eten (meer dan de helft van de menu was niet meer te krijgen...) en dan kwam de aap uit de mouw: de organisator van de uitstappen kwam met verschillende mogelijkheden:
* een dagtocht met dromedarissen (zonsopgang, ontbijt in de woestijnduinen, bezoek aan de oase en lunch bij de toearegs) voor 560 Dh per persoon en terug rond 18u30
* zelfde optie maar zonder lunch: 500 Dh per persoon en terug rond 15u30
* een halve dagtocht met dromedarissen (zonsopgang, ontbijt in de woestijnduinen) en terug rond 14u voor 200 Dh per persoon.

Twee problemen:
Ik had nog slechts 1400 Dh (en moest daarvan overnachting, eten en vervoer betalen)
Ik wilde geen 50 euro per man geven om een tochtje door de woestijn te doen.

Katrien en ik bespraken alle mogelijkheden en besloten gewoon eerlijk te zijn. Ik zei dat de man dat ik geen geld genoeg had en dat ik het er niet voor overhad. Ten tweede wilden we de volgende dag nog in Tinerhir zijn. Na lang palaveren kwam het volgende uit de bus: we zouden om 4u30 opstaan, bagage klaarmaken, naar de zonsopgang gaan kijken en ze zouden ons met de jeep naar Rissani brengen voor 'slechts' 200 Dh per persoon.
Nog altijd véél te véél geld maar voor minder zouden we hier niet weggeraken, dat was zeker.

De zonsopgang was schitterend en de duinen waren net als in de films of de stripverhalen: in ribbeltjes en net zo maagdelijk als mogelijk. Verwonderlijk genoeg verkleurt het zand om de paar minuten met de veranderende lichtinval. Van grijstint, over lichtbruin naar oranje om uiteindelijk bijna rood te zijn.
Iedereen vond het een geslaagde uitstap hoewel we maar een half uur in de duinen gebleven waren. De pipo met zijn jeep was ondertussen al 10 minuten aan het claxonneren.... Doe maar, ik ben selectief doof 's morgens vroeg.

Dag 8 : woensdag 11 augustus 2004

Na onze ochtendbelevenissen belandden we om 7u30 in Rissani waar we vastzaten. Geen geld meer voor een bus, laat staan een taxi en juist genoeg om een theetje te drinken
We wandelden tot aan de taxi-standplaats waar 300 Dh voor een Grand Taxi naar Tinerhir me nogal veel leek. Bon, we proberen het eens met de bus. Ja, blijkt dat we in the middle of nowhere zitten en er misschien ooit nog wel eens een bus zal passeren.
Wachten tot de banken open zijn (8u15) en toch maar een Grand Taxi genomen.

Twee uur rijden naar Tinerhir waar ik mijne nest nogmaals liet genieten van een drankje en op stap ging om één van mijn geliefde bezigheden, hotelletjes kijken, uit te oefenen. De beste prijs-kwaliteit verhouding vond ik in

Na een korte platte rust en een deugddoende douche stapten we naar de souq en zochten we de Kasbah. Een man wilde ons naar daar leiden ('Non, je ne suis pas un guide et je ne veux pas de monnaie'). We belandden natuurlijk bij een berber tapijtwever, moesten thee drinken en konden ons alleen uit de vervelende situatie redden door te zeggen dat ik journalist was en wel een artikel over hem wilde schrijven. Met zijn moeizaam geschreven adres op zak geraakten we buiten maar vonden toch de Kasbah niet.

Eventjes het vettige eten beu, wilden we persé couscous eten maar dat lukt wel niet overal. Gewoonlijk moet je het minstens een uur op voorhand reserveren. We vonden toch een restaurant dat het voor ons wilde klaarmaken.

Dag 9 : donderdag 12 augustus 2004

We hadden de dag voordien al gezien waar we zouden kunnen ontbijten (één van de liefhebberijen van Katrien) en gingen ergens aan de overkant van het plein brood met omeletten, jus de fruit, koffie, thee en en confituur nuttigen. Voor 50 Dh zat ons buikje weeral vol.
We haalden onze bagage op en stonden tegen 10 uur aan de standplaats van de Grand Taxis. Het duurde bijna een uur voor we weggeraakten (normaal maximum 5 minuten) maar het bleek een misverstand te zijn. Ik had gezegd dat we met zijn vijven waren maar ze hadden daar niet uit begrepen dat ik wilde betalen, zoals gewoonlijk, voor zes (6 Dirham per persoon). Het duurde zo lang tot ze een zesde man gevonden hadden om mee te rijden tot aan

Gorges du Todra
Aan het begin van de Gorge staan verschillenden restaurants maar gelukkig ook kraampjes waar we water, brood en La Vache Qui Rit konden kopen.
De eerste paar honderd meter zijn puur toeristisch en je ziet honderden Marokkanen met hun auto's daar halt houden, hun hele huishouden uitstallen en uitgebreid picknicken. Ondertussen spelen de kinderen in het water. Leuk maar véél te druk voor ons.
We wilden naar de Petit Gorge, zo'n 30 minuten wandelen maar na een kwartiertje leek het ons al bijna niet meer haalbaar. De hete middagzon, het droogstaande riviertje en het absolute gebrek aan schaduw temperden het enthousiasme bij de kinderen zodat we maar, na het eten onder een rots in de schaduw, terugkeerden.
Jammer maar helaas geen Gorge gezien vandaag.

Terug in het toeristische stuk verfristen we ons toch een beetje in het ijskoude water en keken een half uurtje naar een koppel, dat gewapend met een hele bruidssuite net die plaats uitgekozen had om hun trouwfoto's en trouwvideo te maken.

We reden terug naar Tinerhir met een taxi, maakten onze bagage en rekenden af in het hotel.
Om 15 uur stonden we aan de overkant van de moskee te wachten op de bus die ons in 3 uur en een half in Ouarzazate afzette.
Katrien en Co dronken een theetje, zo dicht mogelijk bij de Gare Routière, terwijl ik op stap ging. Er zijn 2 busstations in Ouarzazate en ik stond natuurlijk aan de verkeerde, de verste. Het was ongeveer een half uur wandelen tot aan het centrum maar gelukkig - en dit voor de allereerste keer in Marokko - kwam ik een ECHT café tegen. Ik kon het toch niet laten om er eventjes binnen te gaan en een verse pint te nuttigen. Voor mijn 16 Dirham kreeg ik twee schaaltjes, ééntje met olijven en eentje met peanuts en een mooir getapt biertje. Ik hield me maar vijf minuten bezig en ging eerst kijken in Hotel Es-Salam. Ik stond daar vijf minuten te draaien aan de receptie maar niemand kwam opdagen. Ik ging dan maar weer naar buiten (de prijzen kennende) en stak de straat over naar

Ik nam een Petit Taxi naar de Gare Routière en met zijn vijven reden we in een Grand Taxi naar het hotel. Eten in de Royal hadden ze niet veel meer (het was te laat voor hen: half negen) en dus gingen we maar enkele huizen verder naar

Dag 10 : vrijdag 13 augustus 2004

Om 10u waren we op weg naar de Kasbah
en net voor we er waren kwamen we een man tegen ('Non, je ne suis pas un guide, patati patata) die ons ongevraagd een rondleiding gaf door de kleine straatjes van de oude stad. We kregen uitleg over de opnames van Asterix en Obelix, Kundun en leerden waarom de filmmakers isomo gebruikten en waarom ze de vensters met witte verf omrandden. We stapten tot aan het huis van de zoon van de legendarische eigenaars van de Kasbah, de Glaoui.

De vriendelijke man vroeg of we zin hadden in een bezoek aan een herboriste. Wel ja, waarom niet. De perfect Frans sprekende herboriste legde ons de samenstelling, werking van diverse kruiden uit en liet ons telkens eens ruiken. Natuurlijk kon Katrien niet aan de verleiding weerstaan om een zakje met 35 kruiden (voor in de couscous) en een zakje muntthee te kopen. Voor de meisjes kochten we een soort lipbalsem. Als aandenken kregen we twee bundeltjes tandenstokers en kregen de meisjes nog een potje lippenstift.

We vonden een terrasje om de dorstigen te laven en gingen eventjes naar het hotel.
Ik was nog net op tijd om een bank te vinden die open was - de meeste sluiten om 14u45 of 15u - en ging info verzamelen over het eventueel huren van een auto. Ook sprong ik eventjes binnen in een souvenirwinkeltje, dronk daar thee en liet me uitvoerig alles tonen (met de prijzen erbij).

Na onze siësta waren we nogal vlug rond in de heel kleine souq maar toch hadden we toch weer al een paar dingen gekocht.
In de supermarkt recht over ons hotel vonden we bier, yoghurt, melk, fruit, chips en alles wat we maar nodig hadden om de overgebleven maagputjes te vullen.

Dag 11 : zaterdag 14 augustus 2004

Grote Taxi's aan de achterkant van ons hotel vragen 200 Dh om naar Ait Benhaddou te rijden, one way. Vond ik teveel. Op de grote baan van ons hotel probeerde ik een bus tegen te houden. Noppes. Met een Grand Taxi trokken we dan naar de Gare Routière waar ik dacht te kunnen genieten van de grotere concurrentie. Inderdaad, na een tijdje onderhandelen kon ik een round trip bedingen voor 300 Dh. Inbegrepen: ritten heen en terug, stop aan Atlas Filmstudio en anderhalf uur bezoektijd voor Ait Benhaddou. Betere deal

Het was slechts tien minuten rijden tot aan de Atlas Filmstudio
waar je 30 Dirham per persoon betaalt en er een gratis gidsbeurt bij krijgt. We moesten nog een klein half uur wachten tot het onze beurt was en om 10u30 vertelde onze gids over de opnames van The Return of the Mummy, Le Legionnaire (Jean Claude Van Damme), Kundun (Martin Scorsese), Asterix ét Obelix Cléopatra (Depardieu) - vooral van die film zijn de meeste decors nog bewaard-, de een of andere James Bond met Timothy Dalton, Moses (Ben Kingsley), Rules of Engagement en de pas in 2004 gefilmde Kingdom of Heaven waarvoor in de woestijn de stad Jezuzalem nagebouwd was.

Vijfentwintig minuten rijden tot aan
Ait Benhaddou
waar we 10 Dirham per persoon moesten betalen om de Kasbah te bezoeken. Tussen 11u45 en 13u liepen we door de kronkelende straatjes tot heel boven waar we een mooi zicht hadden op de streek.
Voor we terugkeerden spoelden we de verzengende hitte door met enkele flessen cola, hawai en water.

Om twee uur stonden we weer, na een korte tussenstop in de Gare Routière, in ons hotel en gingen we ons middagmaal kopen in de Supermarché.

Voor de verschillende zere kelen een apother gezocht maar ofwel waren ze gesloten ofwel met vakantie. We slenterden wat door het niet al te interessante stadje en gingen na een half uurtje internetten en een aperitiefje (en een Magnum voor de kinderen) eten in dezelfde Pizzeria van gisteren. Het smaakte ons alweer.

Dag 12 : zondag 15 augustus 2004

Om negen uur stonden we aan het verhuurkantoor waar ik gisteren een auto gehuurd had.
Voorwaarden:
500 Dh/dag met verzekering voor onbeperkt aantal kilometers.
Op weg naar Zagora niet de Pistes Touristiques doen (die zijn voor 4x4 wagens)
Benzine (super à 9.26 Dh/liter is voor eigen rekening)

Ik ging eerst tanken (gelukkig want de 170 km tot in Zagora heb ik geen tankstation gezien !!!) en weg waren we in ons klein Peugeotje 206.
We reden door het desolate landschap tot aan Agdiz waar we onze eerste halte hielden. Let wel: onderweg is er hélemaal niets: bijna geen huizen, geen schaduw, geen winkeltjes. Gelukkig hadden we wat water mee.
In Agdiz kochten we voldoende voor het middagmaal en genoten we van een primeur: de eerste lichting dadels van 2004 was net geplukt en werd verkocht aan 40 Dirham per mandje. Niet echt goedkoop maar speciaal vers en lekker.

Bij het eerste watertje (een echt riviertje was het niet meer een veredeld meertje met groene kikkerdril) stopten we om ergens in de schaduw onze picknick op te eten. Het koele water verfriste ons toch een beetje maar de Kasbah die we wilden gaan bezoeken lag op een té slechte weg om met ons Peugeootje door te geraken. Ik wilde zo vroeg opde dag nog niet in panne vallen.

Terug de auto in met enkele stops om foto's te namen van het Grote Niets maar vooral ook van de ontelbare dadelpalmen die vruchten in verschillende stadia van rijpheid droegen.
We reden door tot aan Zagora, de Poort tot de Woestijn maar de enige reden (ik beken!) was dat ik wilde bij het legendarische "Tomboctou, 52 days" staan. Ik had wel geen zin om bijna 2 maanden op een kameel te zitten maar dit was mijn tweede poging om dichtbij Timboektoe te geraken. De eerste was in 200o in Mali en was door andere omstandigheden verkeerd afgelopen.
De normaal prachtige Draavallei stond helemaal droog en was dus ergens een beetje ontgoocheling, net als de hele autorit. Ik had veel meer groen en vooral veel meer water verwacht. We hadden zelfs ons zwemgerief bij.
Bon, op 12 kilometer van Ouarzazate ligt een stuwdam maar een enorm groot waar er zou kunnen gezwommen worden. Op de vraag of dat ook zo is moet je het antwoord schuldig blijven want we zijn zover bniet geraakt.

Welgeteld tot op 51 kilometer van Ouarzazate zijn we geraakt en dan floepten plotseling alle lichtjes op mijn dashboard aan. Er zat eentje bij met STOP en zoveel Arabisch ken ik nu wel dat ik wist dat ik moest gehoor geven aan dat mechanische bevel.
Midden in de bergen en net in een haarspeldbocht parkeerde ik me zo dicht mogelijk bij het stenen muurtje dat de honderden meter diepe ravijn van ons weghield. We stapten uit en konden niet veel meer doen dan wachten. Na 15 minuten hoorde ik de ventilator aanslaan en wist dat de redding nabij was. Vijf minuutjes later gleden we weer soepel door de bochten maar ik durfde niet te veel risico nemen want de lichtjes bleven maar aanfloepen bij het remmen.
Het werd een echte uitdaging om zonder éénmaal te remmen aan het verhuurbureau te geraken maar het lukte me.
Geen stuwdam meer - ik vreesde de wagen niet meer aan degang te krijgen - en om kwart voor zeven parkeerde ik opgelucht in de hoofdstraat van Ouarzazate.

Het spannende maar lichtjes ontgoochelende dagje werd afgespoeld met een douche en een aperitief en na een portie Internet besloten met een avondmaal in

Dag 13 : maandag 16 augustus 2004

Vandaag weer voor een groot stuk busdag. We moesten dus vroeger op dan gewoonlijk en reden naar de Gare Routière met een Grand Taxi waar we tegen 8 uur klaar stonden.
In Ouarzazate had ik, voor we vertrokken, een 2-daagse trekking ingeschreven in ons programma maar na onderling overleg hebben we die maar geschrapt. Véél te heet. We waren ook al Bissegemnaars tegengekomen die hun 10-daags trekking in de Hoge Atlas na twee dagen hebben onderbroken vanwege dezelfde reden.
Het alternatief was een stop in Taroudant om de busrit niet te heel lang te maken. Er zal daar wel niet veel te zien zijn, waarschijnlijk, maar het lijkt me wel leuk ergens te stoppen waar bijna geen toeristen zijn.

Zo, tussen 8u30 en 16 uur zaten we op de bus maar we zouden er een uurtje eerder geweest zijn had een stomme vrachtwagen niet tegen onze bus gereden. De discussie, eerst tussen de twee chauffeurs, maar dan ook later tussen iedereen die ook maar dacht iets bij te brengen tot de conversatie, verliep geanimeerd en duurde meer dan een half uur. Op vijf kilometer van Taroudant dan kwamen we nogmaals de vrachtwagenchauffeur tegen - hoe was die daar zo plotseling geraakt ? - en herbegon de discussie.

Om 16 uur arriveerden we inTaroudant en kon de rest van de nest genieten van een drankje in de schaduw terwijl ondergetekende zich op weg begaf naar het centrum. Het plannetje in de Lonely Planet hielp me deze keer goed en na 20 minuten had ik al enkele hotels gekeurd en afgekeurd.
Het beste lag volgens mij op de markt

De eigenaar raadde me aan een driver van een calèche aan te spreken om terug te gaan naar de Bab, de Poort waar ikde anderen gelaten had en om iedereen terug mét de bagage naar het hotel te brengen. Hij zei dat 40 Dirham een goede prijs was en ging zelf een koets halen. Katrien en Co verschoten natuurlijk dat ik niet te voet terugkwam en waren wat blij dat ze meemochten met het paardje.
Tien minuten later checkten we in, douchten we en kort daarop gingen we wandelen in de voor ons nieuwe stad. De Supermarché uit de Lonely Planet is nogal moeilijk te vinden en niet echt die naam waard. We kochten toch voldoende yoghurt, drank en sigaretten.
Ik ging alleen een aperitiefje drinken in Hotel Taroudant (een stuk te duur voor ons als hotel) waar ik terechtkwam in een grote binnenkoer met veel planten en water. D Flagpils werd geserveerd aan de redelijke prijs van 16 Dirham. Het gebeuren is een mannenbastion en de drukte viel nog mee maar toen ik een paar uur later een slaapmutsje ging drinken waren de gemoederen al heel wat meer verhit en was het behoorlijk lawaaierig. De mensen van het hotel die beneden hun kamer hebben zullen er wel degelijk door gestoord worden..
We gingen eten in

Dag 14 : dinsdag 17 augustus 2004

We zijn bezig aan een reis die eigenlijk niet zo heel vermoeiend lijkt maar toch is iedereen blij toch eens te kunnen uitslapen. Katrien en Camille konden niet wachten tot de andere langslapers uit hun bed geraakten en gingen alvast ontbijten in Les Arcades. Een half uurtje later volgde ik met de twee andere kinderen.

We wandelden tot aan de relatief kleine Kasbah waar niet veel te zien was. De ramparts (versterkte wallen) zijn zoals bijna overal roodachtig van kleur en zeer indrukwekkend. We keerden op onze stappen terug en dronken een frisdrankje op Place El Nasr.
Op het menu deze middag stond: stokbrood, honigmeloen, choco, water, cola en hawai. Het smaakte ons, zoals altijd.

Terwijl de anderen wat rustten stapte ik naar de Gare Routière om eens de prijzen op te vragen naar Essaouira waar we morgen naar toe wilden.
Bus: Taroudant-Agadir 15 Dh en Agadir-Essaouira 40 = 55 Dh samen, per persoon
Grand Taxi: Taroudant-Agadir 23 Dh en Agadir-Essaouira 60 = 83 Dh samen, per persoon
Een rechtstreekse Grand Taxi zou me 600 Dh kosten, leek me wat teveel. Ik probeer morgenochtend een scherpere prijs te krijgen, anders nemen we wel de bus.

Allemaal samen wandelden we tot aan de Berber Souq (ingang Place El-Nasr) waar we ons een uurtje de oren van het hoofd lieten zagen voor we na het avondritueel van internet, telefoon en aperitiefje weer gingen eten in Les Arcades en ongeveer dezelfde menu vroegen als gisteren, ongeveer dezelfde prijs betaalden en weer hartelijk welkom waren.

Dag 15 : woensdag 18 augustus 2004

Na ons korte oponthoud in het kleine, niet bijster interessante maar rustige Taroudant kwam er weeral een verplaatsing aan.
In de Gare Routière kwam een man ons samenzweerderig vragen naar waar we moesten. Ja, hij wilde ons wel meenemen naar het busstation van Inezgane (13 km van Agadir) van waar de meeste bussen naar Essaouira en/of Marrakech vertrekken. Hij vroeg slechts 5 Dirham per persoon en vergeleken met de 15 van de bus of de 23 van de Grand Taxi zouden we hier een batje doen.
We moesten het er wel bijnemen dat Katrien en de kinderen achteraan in een bestelbusje op de grond moesten terwijl ik comfortabel naast de chauffeur zat. Maar ja, het was maar voor een uurtje en iedereen zag het zitten. De voorzichtige chauffeur had niet het meest nieuwe busje van de Maghreb en werd op zijn slakkengangetje door zowat iedereen, ezels uitgezonderd, voorbijgestoken. Uiteindelijk slaakte zijn uitlaatpijp een laatste, zwarte zucht en waren we er.
Ik haalde 50 Dirham uit mijn portefeuille en wachtte al op mijn wisselgeld.
Hij keek alsof het een bankbiljet van een vreemde planeet was.
"Cinquante Dirham par personne".
Ik hoorde het in het verre Keulen donderen en was eventjes sprakeloos.
"Mais vous avez dit, cinq par personne - ça fait 25 en tout"
"Moi, j'ai roulé presque cent kilomètres et moi, je dois aussir payer mon pétrol. Pour cinq dirham, vous pouvez le faire à pied"
Hij bleef mijn biljet hardnekkig negeren en ik was het plotseling zo beu als koude tajine.
"Eh bien, mon ami: vous demandez plus qu'un bus et même plus qu'un Grand Taxi. Et en plus, avec n' importe quel moyen de transport ça irait plus vite en les enfants ne devraient pas être assis sur le sol. N'avez vous pas honte?"
Hij bleef onbewogen mijn Franse colère - verwonderlijk hoe in zo'n geval mijn Frans vloeiender dan ooit werd - aanhoren en staarde door het passagiersraampje naar buiten
"Tu les veux ou tu ne les veux pas?", was mijn laatste poging.
Hij keek me al even misprijzend aan als was ik een ...
Ik was het beu, gooide zijn chauffeursloon - nog veel te goed betaald volgens mij - op zijn schoot en draaide me om.
"Kom, we zijn hier weg," zei ik tegen Katrien de kinderen. Ik gooide mijn rugzak met een woest gebaar op mijn rug en stapte zonder omzien weg...

Een kwartiertje later waren de zenuwen bij iedereen bedaard en zaten we comfortabel, allemaal samen, op de achterbank voor de 3 uren durende busreis. We betaalden 40 Dirham per persoon voor de bus.

In Essaouira arriveerden we zoals gewoonlijk in de Gare Routière die, proefondervindelijk bewezen, op een klein kwartier stappen lag van de wijk waar de meeste hotels waren.
Ik had geen gemakkelijke klus vandaag: bijan alles uit de Lonely Planet budget klasse zat vol. Hotel Majestic had nog wel iets maar wij moesten op de 3° verdieping terwijl het sanitair (douche en wc) op het eerste waren. De kamers waren dan ook nog niet al te groot. Alleen Hotel Tafrouart kon ons nog aan twee kamers helpen maar ze waren een beetje te duur naar mijn gedacht. Ik bleef zoeken en rondlopen en stapte ten einde raad naar de Gare Routière waar ik Katrien en de kinderen op het terras bijna niet meer herkende. ZE hadden allemaal koud in de snijdende wind en hadden een trui aangetrokken.
Om ze te verwarmen liet ik ze hun rugzakken aantrekken en na een kwartier gaan hadden ze alweer warm tegen dat we arriveerden aan

Het was pas 16 uur en we hadden nog genoeg tijd om onze zwempakken aan te trekken en te wandelen tot aan het overbevolkte strand waar we ons, net tegen de verboden zone, installeerden.
Wie kan onze verbazing beschrijven als we moesten vaststellen dat net wij in een koude golfstroom in de Atlantische Oceaan waren beland. Jawel, het water was ijskoud en na tien minuten waren mijn voeten bijna bevroren en sloegen ze al blauw uit. Ik had me eventjes helemaal ondergedompeld, meer om stof en zweet weg te spoelen dan omdat het deugd deed. De koude wende niet zodat ik me maar liet drogen op het strand.
Camille en Ilse hadden al direct een Marokkaans vriendinnetje die hen nog een tijdje langer in het water hield maar dan kwamen ze ook rillend naar het strand.

We gingen ons vlug opwarmen in het hotel, vertelden onze belevenissen aan onze Belgische mailvrienden en maakten een avondwandeling in de té drukke hoofdstraat die vol toeristen (ook Marokkanen) is.

Bier in Essaouira is te krijgen in één enkele shop, 100 meter buiten de toegangspoort waarlangs je Essaouira binnenkomt vanaf de Gare Routière. Het is tien minuutje stappen van ons hotel. Let wel: ik ging er na het eten nog eens naar toe maar het was dan (half negen) al dicht.
Terwijl ik een hotel aan het zoeken was, had ik ergens in een zijstraatje, niet ver van ons hotel een bord zien staan met de menu's en prijzen van een restaurant. Het leek me wel iets. En ja, we gingen binnen in het van buiten redelijk obscure

Dag 16 : donderdag 19 augustus 2004

We hadden niet zo veel op het programma staan vandaag en sliepen dus maar uit. Ons ontbijt namen we op het dichtsbijzijnde pleintje (op 100 meter van ons hotel, naar de zee toe). Niet aan Hotel des Iles (waar Cat Stevens onder zijn jaren geleden aangenomen Arabische nieuwe naam regelmatig komt logeren) maar een terrasje verder waar ze meer keuze hebben. We namen weeral niet de menu maar bestelden onze benodigdheden apart wat ons de helft winst opleverde.

Ik vond ons Hotel net iets te duur en deed een wandelingetje. Ik leerde Essaouira ondertussen behoorlijk goed kennen maar vond niets dat beter, properder of goedkoper was dan het onze.
We gingen eventjes terug naar het hotel om te verhuizen van kamer en gingen dan naar de

Ramparts
waar je een mooie wandeling kan maken, net naast de zee. Schitterend uitzicht op de stadswallen met kanonnen en al. Uiteindelijk belandden we weer aan de Haven, lieten de zonnebaders - moeten die koud hebben! - rechts liggen en stapten goed door op de dijk tot we geen last meer hadden van toeristen.
In de plaats daarvan kwamen de dromedarissen.... Iedereen wilde ons een tocht aansmeren met zo'n éénbultig dier dat er bij ligt alsof het van vermoeidheid of verveling zal doodvallen. Nee, dank U.
We stapten langs de zee tot aan een bezienswaardigheid die ik zeker niet mocht missen.

Castle in the Sand
is een voormalig fortje of een kasteeltje dat door de voortdurende watererosie gewoonweg doormidden gebroken is en gedeeltelijk in de zee en gedeeltelijk in het zand ligt.
Het is een mooi, vreemd zicht maar voor mij had het een symbolische waarde. Daarover straks meer.
We wilden doorstappen naar het volgende dorpje dat volgens de Lonely Planet op 7 kilometer van Essaouira ligt. We zagen in de verte een dorpje met witte huisjes maar dat was het waarschijnlijk nog niet.
Als we nu eens door de duinen de kortste weg nemen en misschien op een weg een taxi kunnen aanhouden, opperde ik.
Het werd een verdomd lastige wandeling duinen op en duinen af maar het tij leek te keren als we na de zoveelste duin beneden een watertje zagen liggen waarlangs we een plat stuk tot aan het stadje zouden kunnen wandelen.
We hadden er wel niet op gerekend dat het een soort drijfzand was waarin Camille wel 15 cm diep inschoot. Zeer geschrokken door het plotse wegzakken en met als resultaat dat haar ene slipper diep in de smurrie zat. Pieter-Jan offerde zich (met mijn steun) op om die slipper van de ondergang te redden en vergat daarbij zijn sandalen. We waren alle drie met een soort zwart, hardnekkig, kleverig goedje besmeurd dat er uitzag als petroleum. Handjes vasthoudend, kon ik op een ietwat veiliger plek zes benen en evenveel voeten van zwart weer wit maken.
Het ongelukje was rap vergeten toen we vijf minuten later al aan huizen stonden en beseften dat we vroeger dan verwacht onze bestemming al bereikt hadden

Diabat
is de naam van het dorpje waar Jimi Hendrix in de jaren zestig gewoond heeft en waar hij, jointjes rokend, o.a. het prachtige Castles made of sand heeft geschreven. Diabat was begin de jaren zeventig een echt bedevaartsoord voor hippies van waar ook ter wereld maar werd 'schoongeveegd' door de plaatselijke politie omdat er téveel drugs gerookt werden. Nu is er nog welgeteld één café en een hotelletje overgebleven. Natuurlijk moesten we daar iets gaan drinken (thee, frisdrank...) en rolde ik een sigaretje (gewone tabak weliswaar). Als zeer grote fan van Hendrix voelde ik me nergens dichter bij mijn Idool dan daar. We kregen cake bij onze thee (néé, geen spacecake) maar mochten die dubbel en dik betalen.
In heel het dorpje is zelfs geen winkeltje zodat we scheel van de honger terug naar Essaouira stapten, ditmaal langs de gewone weg.
We waren er vlugger dan verwacht en kochten in de stad in een heel goede patisserie mini-pizza's, stokbrood, verschillende soorten lekkere koeken en gingen zdie op de kamer opeten.

Na het shoppen en internetten nog eens gaan eten in Le Dauphin en het was weer zo lekker

Gedroomd van Hendrix 's nachts

Dag 17 : vrijdag 20 augustus 2004

Niet te lang geslapen en te voet naar de Gare Routière (15 min) en tussen 10 uur en 13 uur op de bus voor 35 Dh per persoon.
In Marrakech reden we met een taxi van de Gare naar het ondertussen welbekende Djema el Fna voor 30 Dh. Ik probeerde nogmaals het ons goed bevallen Hotel Afriquia maat het was complet. Dus maar naar enkele van de andere in de buurt. Ik heb er negentien (jawel, 19) afgelopen maar ze waren allemaal volzet ofwel konden ze geen vijf mensen meer te slapen leggen.
De kinderen wilden weer op een of ander terras slapen maar ik sliep liever binnen. Ik had in de taxi net voor Djema El Fna nog een mij onbekend hotel gezien en dat wilde ik wel eens proberen.

Het lag iets uit de buurt van de backpackershotels maar dat was me om het even, misschien zelfs nog liever want rustiger. Ik ging kijken, keurde het van binnen en van buiten en zag dat het goed was. Ik ging de anderen ophalen en die keurden ook de kamers goed (wat konden ze anders) in

Een bordje op de toonbank van de receptie verwonderde me wel

Gelukkig zijn wij geen Marokkanen anders mochten we apart slapen. De namiddag was ondertussen al goed gevorderd en het werd tijd om nog eventjes te gaan genieten van Djema El Fna en de souqs. Katriens zuster had ons op voorhand al gevraagd of we konden uitkijken naar een koeienvel en wonder boven wonder, we vonden iemand die dierenvellen verkocht. Een koeienvel had hij wel niet mee maar hij gaf ons een indicatie van de prijs en we beloofden de volgende avond terug te komen. Katrien belde vlug nog eens naar haar zuster om te horen of ze er wel 75 euro voor over had. Jawel, we mochten er wel twee meebrengen. Zal wel niet zo licht zijn maar we zijn toch bijna thuis, nietwaar.

We sloten onze dag af in het vertrouwde Restaurant Toubkal

Dag 18 : zaterdag 21 augustus 2004

Hé, jammer zeg: onze laatste volledige dag in Marokko. Ik had het gisteren al bekeken in de Lonely Planet en ik vond geen daguitstap meer. Dus maar doen zoals we al de hele reis doen: lang uitslapen en de hele dagop ons gemak kuieren en genieten van de sfeer.
Katrien, Camille en Ilse wilden een henna-tattoo laten zetten en dachten dat het ongeveer een uurtje zou duren. Ik gaf ze geld en Pieter-Jan en ik gingen nog eens wandelen door andere souqs dan die die we al gedaan hadden. Na een groot halfuur waren we terug en de meisjes zaten al op ons te wachten. Ze waren al klaar.
Pas op, de dames vragen allemaal 10 Dirham maar die prijs is voor een oranje maar die bleef maar één week. Dan zijn er nog bruine voor twee weken en de drie weken blijvende zwarte kostten eerst 50 Dirham per stuk, dan later 30 omdat Katrien zei dat ze niet genoeg geld gekregen had van mij. Dat begrepen die Marokkaanse vrouwen wel.

Na het middagmaal in ons hotel gingen we terug naar de souqs waar we slechts met moeite de koeienvellenverkoper vonden. Hij moest het vel nog gaan halen, zat veel te lang weg naar ons gedacht en ja, ons voorgevoel klopte: hij had er geen bij. We moesten naar de Tanneries "O nee", riepen de kinderen terwijl hij liet uitschijnen dat het ons nog een stuk meer zou kosten...
Nee, laat maar. Ontgoocheld dropen we af.

Na Internet en een kort uitstapje naar de Ville Nouvelle (laatste Marokkaans biertje, weet je wel), en afscheid gevierd in Toubkal. Herinneringen opgehaald aan onze reis (zie besluit op einde)

Dag 19 : zondag 22 augustus 2004

Ik wisselde ons laatste beetje geld in Café Ali (altijd open) om nog een ontbijt te kunnen betalen. Iedereen was nogal stilletjes bij het naderende einde van onze Marokko-trip. Met ons bijna allerlaatste geld kocht ik nog twee pakjes sigaretten (ik had me voor de eerste keer in mijn leven misrekend in het aantal mee te nemen pakjes roltabak...) en een grote tajinepot (betaal niet meer dan 30 Dh voor een grote, 15 voor een kleine.

Ik wilde de reis beeindigen in stijl: we namen een Grand Taxi in plaats van de bus en we verveelden ons nog een paar uur in het kleine luchthaventje van Marrakech (waar je gelukkig voor mij mag roken). Geen Departure Tax: belangrijk, daarvoor had ik geïnformeerd. Vlucht niet herbevestigd