HASTALIK SEBEPLERİ ;
- Biyolojik etkenler
- Fiziki etkenler
- Kimyasal etkenler
- Beslenme
- Psikolojik
- Bünyesel
ANABOLİZMA ; Bakterilerin enzimler yardımıyla gıda maddelerini dış ortamda parçalayıp , sindirip hücre içine alıp ve sitoplazmaya uygun şekilde sentez yapmalarına anabolizma denir.
KATABOLİZMA ; Enerjinin kullanılıp yıkıntı ürünlerinin dışarıya atılması.
Virüslerin bakteri
içinde asalak olmasına faj veya bakteriofaj denir.
Parazitlik ; Mikroorganizmanın üzerinde
yaşadığı canlıya daima zarar vererek yaşamasına parazitlik denir.
Patojenite ; Bakterilerin hastalık yapa bilme
kabiliyetine patajonite denir.
Virulans ; etkenin hastalık yapma şiddeti.
Enfeksiyözite ; Bakterinin organizma direncini
yenip vücuda yerleşme yeteneği.
Spektrum ; Hasatlığın belirti veren ve vermeyen
tüm şekleri
İnvazyon ; bakterilerin vücuda girip yerleşip
buradan kana ve dokulara yayılabilme özelliği.
EPİDEMİYOLOJİ ;
Sağlıkla ilgili tüm
olayları toplumda , kişi ,yer ve zaman özelliklerine göre inceleyen bu olayların
nedenlerini araştıran ve bu olayların önlenmesi için en uygun çözüm yollarını
belirleyen yöntemlerin tümüne epidemioloji denir.
EPİDEMİYOLOJİNİN KULLANIM YERLERİ ;
♣ Toplumun sağlık düzeyi ve zaman içindeki değişimin incelenmesi.
♣ Toplumun sağlık sorunlarının teşhis edilmesi.
♣ Hastalıkların doğal seyrinin incelenmesi.
♣ Hastalık sebeplerinin ortaya çıkartılması.
♣ Hastalıklardan korunma yollarının tespiti
♣ Tedavi yöntemlerinin değerlendirilmesi
♣ Sağlık hizmet planlaması ve değerlendirilmesi
♣ Yeni yöntemlerin geliştirilmesi
♣ Hastalıkların sınıflandırılması.
EPİDEMİYOLOJİK YÖNTEMLER ;
A) Tanımlayıcı (deskriptif) araştırmalar
B) Çözümleyici (analiptik) araştırmalar
C) Deneysel araştırmalar (experimental)
EPİDEMİYOLOJİDE VERİ ;
Çeşitli değerlendirmelerde kullanılmak üzere derlenen ve kullanılan sayısal değerlere veri denir.
VERİ KAYNAKLAR ;
- Nüfus sayımları
- Ölüm kayıtları
- Doğum kayıtları
- Göç kayıtları
- Hastalık kayıtları
- Hastane kayıtları
- Araştırmalar
- Sağlıkla ilgili diğer kayıtlar.
EPİDEMİYOLOJİDE VERİ TOPLAMADA KULLANILAN ÖNEMLİ FORMLAR ;
♣ 001 ; Ev halkı tespit fişi
♣ 002 – 003 ; Nüfusun yaş ve cinslere dağılımı
♣ 004 ; Kişisel sağlık
♣ 005 ; Gebe izleme fişi
♣ 006 ; Çocuk izleme fişi
♣ 008 ; Ebenin aylık çalışma bildirimi
♣ 009 – 020 ; Sağlık memuru aylık çalışma bildirimi
♣ 010 ; Halk sağlığı hemşiresi aylık çalışma bildirimi
♣ 011 ; Sağlık ocağı hekiminin aylık çalışma bildirimi
♣ 012 ; Aşı kayıt fişi
♣ 013 ; Aşı sonuçları çizelgesi
♣ 014 ; Bildirimi zorunlu hastalıklar
♣ 015 ; Haftalık bulaşıcı hastalık çizelgesi
♣ 016 ; Bildirimi zorunlu hastalıklar tespit fişi
♣ 017 ; Bildirimi zorunlu hastalıklar çizelgesi
♣ 019 ; Sevk kağıdı
♣ 021 ; Halk sağlığı eğitimi aylık icmal çizelgesi
♣ 022 – 024 ; Sağlık ocağı aylık personel , poliklinik , labaratuvar icmal çizelgesi
EPİDEMİYOLOJİK TERİMLER ;
Epidemi ; Bir hastalığın , bir bölgede kısa zamanda çok sayıda görülmesi. (salgın)
Pandemi ; Bir salgının birden fazla ülkeyi kapsaması. Ülkeler arası salgın
Endemi ; Bir bölgede bir hastalığın sürekli olması
Sporadi ; Bir bölgede bir hastalığın seyrek vakalar halinde görülmesi.
Eradikasyon ; Endemik bir hastalığın etkili mücadeleler sonucu ortadan kaldırılması.
Hız ; Bir sağlık olayının , bir toplumda görülme sıklığı
Oran ; İki sağlık olayının bir biriyle karşılaştırılması.
HIZLAR ÜÇE AYRILIR ;
1) Mortalite hızı ; Ölümlerle ilgili hızlar
2) Fertilite hızı ; Doğumlarla ilgili hızlar
3) Morbidite ; Hastalıklarla ilgili hızlar.
BAZI HIZ HESAPLAMALARI ;
Hasta sayısı
Morbidite = ------------------- x k (1000) = % …………
Hast ilgili Nüfs = ‰ ………….
Ölenlerin sayısı
Mortalite = -------------------------------- x k
Bu ölümle ilgili nüfs
İnsidans ; Bir hastalığın belirli bir sürede , toplumdaki görülme hızı
Prevelans ; Bir hastalığın toplumda görülme sıklığı
İnsidans prevelans ilişkisi ;
Akut hastalıklarda insidans yüksek , prevelans düşük, kronik hastalıklarda insidans ve prevelans yüksektir.
ÖLÜMLERLE İLGİLİ HIZLAR ;
a) K.Ö.H ; Bir yıl içinde görülen ölümlerin yıl ortası nüfusa bölünmesi.
b) Yaşa ve cinse özel ölüm hızı
c) Genel mortalite hızı ; aynı hastalıktan ölenlerin hızı
d) B.Ö.H ; 365 günü doldurmadan ölen bebeklerin hızı
e) Neonotal ölüm hızı ; 0-28 günlük iken ölen bebeklerin hızı
f) Perinotal ölüm hızı ; gebeliğin 28. haftasından sonra ölü doğanlar
g) Ana ölüm hızı ; Doğum ve lohusalık sebebiyle ölen anaların hızı
h) Orantılı ölüm hızı
i) Fatalite hızı ; hastalıktan ölenlerin hızı
DOĞUMLA İLGİLİ HIZLAR ;
a) Kaba doğum hızı
b) Ölü doğum hızı
c) Genel doğurganlık hızı
DİĞER HIZLAR ;
a) Doğal artış hızı
b) Üreme hızı
SAĞLIK ALANINDA KULLANILAN İSTATİSTİKSEL YÖNTEMLER;
HIZ HESAPLAMALARI ;
Örnek ; Bir sağlık ocağı bölgesinde aşağıdaki veriler elde edilmiştir. Ölüm sayıları bir yıllıktır.
Yıl ortası nüfus : 11080
Yıl ortası erkek nüfus : 5604
Ölen erkek sayısı : 51
50 yaş üzeri nüfus : 1362
50 yaş üzeri erkek nüfus : 672
50 yaş üzeri toplam ölüm : 52
50 yaş üzeri erkek ölümü : 27
kalp hastalığından ölenler : 34
Cevaplar ;
52
Yaşa Özel Ölüm Hızı (50 yaş üzeri) = --------------------- x 1000 = ‰ 38,2
1362
51
Cinsiyete özel ölüm hızı (erkek) = --------------------------- x 1000 = ‰9,1
5604
27
Yaşa ve cinsiyete özel ölüm hızı (50 yaş üzeri erkek) = --------------- x 1000 = ‰ 40,2
672
34
Mortalite hızı (kalp hast) = ------------------ x 1000 = ‰ 3,1
11080
Örnek ; Bir sağlık ocağı bölgesinde aşağıdaki veriler elde edilmiştir. Veriler bir yıl içindir.
Canlı doğan bebek sayısı : 217
Ölü doğan bebek sayısı : 5
0-7 günde ölen bebek sayısı : 4
8 – 28 günde ölen bebek sayısı : 2
29 – 365 günde ölen bebek sayısı : 10
Ölen ana sayısı : 1
Cevaplar ;
16
Bebek ölüm hızı = -------------- x 1000 = ‰ 73,7
217
6
Neonatal ölüm hızı = -------------- x 1000 = ‰ 27,6
217
10
Postneonatal ölüm hızı = -------------- x 1000 = ‰ 46,1
217
9
Pernatal ölüm hızı = --------------- x 1000 = ‰ 40,5
222
1
Ana ölüm hızı = ----------- x 10000 = onbinde 46,1
217
Uluslar arası düzeyde bildirimi zorunlu hastalıklar.
- Çiçek
- Bitle geçen hummai racia
- Kolera
- Sarı humma
- Bitle geçen tifüs
- Veba
Ulusal düzeyde bildirimi zorunlu hastalıklar.
Sağlık ve Sosyal Yardım Müdürlükleri ve ildeki diğer sağlık kuruluşlarına bildirimi yapılması gereken hastalıklar
- Frengi
- Sıtma
- TBC
- Trahom
VERİLERİN ANALİZİ VE SUNUŞU ;
VERİ ÇEŞİTLERİ ;
1) Kalitatif veriler ; İnsan eşya ve olaylardaki sayı ile ifade edilemeyen özellikleri belirten verilerdir. Cins , renk , hastalık şiddeti , varlık , yokluk , büyüklük , küçüklük gibi özellikler sayı ile ifade edilemezler.
2) Kantitatif veriler ; Sayı ile ifade edilebilen gözlemler ve bu gözlemlerden elde edilen bilgilerdir.
VERİ ANALİZİNDE KULLANILAN İSTATİSTİKSEL HESAPLAMALAR ;
A) ORTALAMA ; Deneklerle ilgili olarak toplanmış verilerin aritmetik toplamının , denek toplamına bölünmesiyle elde edilir.
Örnek ; 10 kişilik bir gruptaki çocukların yaşları 9 -12 – 13 – 8 – 10 – 7 – 9 -9 – 6 – 7 dir buna göre aritmetik ortalama kaçtır?
Yaşlar Topl 9+12+13+8+10+7+9+9+6+7 90
Cevap ; A.Ort = --------------------------- = ---------------------------------------------- = ------= 9
Çocuk sayısı 10 10
B) ORTANCA ; Dağılımı oluşturan veriler büyükten küçüğe yada küçükten büyüğe sıralandığında en ortada kalan değer ortancadır.
Örnek ; 10 kişilik bir gruptaki çocukların yaşları 9 -12 – 13 – 8 – 10 – 7 – 9 -9 – 6 – 7 dir buna göre ortanca kaçtır?
Cevap ; 6 – 7 – 7 – 8 – 9 – 9 – 9 – 10 – 12 – 13 bu durumda 5 ve 6 . değerler ortanca.
9 + 9
Ortanca = ----------- = 2
2
C) TEPE DEĞERİ ; Dağılımdaki verilerin içinde en sık görülen değerdir.
Örnek ; 10 kişilik bir gruptaki çocukların yaşları 9 -12 – 13 – 8 – 10 – 7 – 9 -9 – 6 – 7 dir buna göre tepe değeri kaçtır?
Cevap ; Bu dağılımda en çok 9 tekrarlanmıştır ve 9 tepe değerdir.
D) STANDART SAPMA ; Dağılımdaki her bir değerin ortalamaya olan uzaklığıdır.
Örnek ; 9 - 12 - 13 – 8 - 10 - 7 - 9 - 9 - 6 – 7. standart sapma ?
- Her ölçümün karesi alınarak bunlar toplanır.
- Tüm veriler toplanır ve kareleri alınarak veri sayısına bölünür.
- Çıkan sayıların farkı alınıp kişi sayısının bir eksiğine bölünür.
- Çıkan sayının kare kökü standart sapmadır.
Buna göre ;
A= 9²+ 12 ² + 13 ² + 8² + 10² + 7² + 9² + 9² + 6² + 7² = 854
( 9 + 12 +13 +8 +10 +7 +9 +9 +6 +7 ) ² 90²
B= ----------------------------------------------------------------- = ------- = 810
10 10
A – B 854 – 810
Standart sapma = -------------- = ; ---------------- = 2,2
10- 1 9
Özeti Hazırlayan:Ufuk Tan Doğan YILDIZ