|
|
 |
Geschiedenis werkkamp Twilhaar
Inrichting kamp Twilhaar
Vlak voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog verkochten de heren Ter Horst, jutefabrikanten te Rijssen (Overijssel) enkele percelen grond op de Sallandse Heuvelrug aan Staatsbosbeheer. Op een van die stukken grond tussen Nijverdal en Haarle, gelegen aan de Paltheweg, werd door de Dienst voor de Werkverruiming, net als op meerdere plaatsen in Noord- en Oost-Nederland, in 1940 een barakkenkamp ingericht voor Nederlandse mannen, die werkloos waren. Het kreeg de naam Rijkswerkkamp Twilhaar.
Het kamp op de Haarlerberg, een gedeelte van de Sallandse Heuvelrug, bestond uit twee woonbarakken met in totaal een kleine honderd slaapplaatsen. Verder had het kamp een kantine en een barak, waarin de keuken en de woning van de kampbeheerder, die kok-beheerder werd genoemd, waren ondergebracht. Daarnaast waren er nog wasgelegenheden en toiletten.
De werkzaamheden die in kamp Twilhaar moesten worden uitgevoerd bestonden uit het bewerken van heide en woeste grond, hier op de Sallandse Heuvelrug in ruime mate aanwezig. De werkzaamheden stonden onder toezicht van Staatsbosbeheer, die de heer Roebert, afkomstig uit Steenwijkerwold, aanstelde als opzichter. Hij ging wonen in boerderij Twilhaar, adres 8C Haarle, daar waar momenteel nog steeds het kantoor van Staatsbosbeheer is gevestigd.
Zeelieden op de hei
De eerste groep werklozen die in Twilhaar aan de slag moest, bestond uit mannen uit Scheveningen en Den Haag. Het waren zeelieden van de grote vaart, die door maatregelen van de nazi s niet meer konden uitvaren naar zee. Ze werden door de Duitse bezetter aan het werk gezet via de Dienst voor de Werkverruiming, die hiervoor in het hele land tal van rijkswerkkampen tot haar beschikking had.
Ver van huis, in kamp Twilhaar, werden deze zeelieden aan ongewoon en zwaar grondwerk gezet. En het werd er niet gemakkelijker op, doordat hen de zeer strenge winter van 1941-1942 te wachten stond. Het kamp moet meerdere malen door sneeuwstormen zijn ingesneeuwd en de grond, die ze moesten bewerken, was tot ver in april diepbevroren. Toch is het hen gelukt op het terrein van Staatsbosbeheer een boomkwekerij aan te leggen, die de naam De Plantage kreeg.
Andere bewoners
In april kreeg de kok-beheerder van het kamp, Henner Hoijmann, het bericht dat de plannen voor Twilhaar waren gewijzigd. De Duitse bezetter had in een eerder stadium een plan bedacht voor de Endlosung der Judenfrage en nu werd ook kamp Twilhaar een radertje in dit duivelse vernietigingsplan van de nazi s. De aanwezige werkloze mannen werden weggestuurd en Hoijmann diende het kamp vrij te maken voor de komst van joodse arbeiders, die in eerste instantie geisoleerd moesten worden van hun omgeving.
In juli 1942 kwam de eerste groep nieuwe arbeiders aan in Nijverdal. Hoijmann: "Het waren allemaal mensen uit de stad Groningen. Nog vol moed en gein." Er zijn aanwijzingen, dat ook van elders mannen in kamp Twilhaar zijn geplaatst, bijvoorbeeld uit Amsterdam en Tilburg.
Onder toezicht van medewerkers van Staatsbosbeheer hebben deze dwangarbeiders een perceel grond van 200 bij 100 meter bouwrijp gemaakt voor inplant. De mannen hebben niet de tijd gekregen ook daadwerkelijk bos op de Heuvelrug aan te planten.
Op 2 oktober 1942 werd de groep uit Twilhaar onder bewaking van Duitse soldaten lopend over de berg over de Grotestraat naar het station van Nijverdal gedreven om vervolgens naar Westerbork te worden getransporteerd. Niet lang daarna werden deze mensen gedeporteerd naar Oost-Europa, waar de meesten van hen werden vermoord.
Gezinnen uit de kuststreek
Daarna heeft het kamp waarschijnlijk een paar maanden leeg gestaan. Vervolgens zijn er burgers uit de kuststreken gehuisvest, met name uit de omgeving van Katwijk en Noordwijk. De Duitsers wierpen langs de hele kuststreek de Atlantikwall op en hadden de huizen van deze gezinnen gevorderd. Deze daklozen werden elders opgevangen, zoals in kamp Twilhaar, dat nu voor het eerst grote gezinnen herbergde.
Twee ansichtskaarten, die in deze periode vanuit Twilhaar zijn verstuurd, zijn inmiddels boven water gekomen. De eerste kaart is verstuurd door de familie Den Dulk, die de foto van het kamp heeft gezonden naar de familie Wieringa, die destijds woonde aan de Koningin Emmakade 169 in Den Haag.
De tweede kaart is geschreven met lichtgroene vulpeninkt, die in de tussenliggende jaren helaas waterschade heeft opgelopen, zodat de tekst bijna onleesbaar is geworden. De ansicht is verstuurd aan R. ten Kley Jr. Naar diens woonplaats kunnen we slechts gissen maar we denken dat er Woerden staat.
Op het eind van de oorlog en vlak na de bevrijding hebben er ook nog enkele gezinnen uit Nijverdal gezeten. Zij waren bij het geallieerde bombardement op 22 maart 1945 hun hele hebben en houden verloren en konden hier onderdak krijgen.
Na de oorlog is het kamp ontruimd. Wat er met de houten barakken is gebeurd, is ons niet bekend. Op een paar foto s na is er nog maar erg weinig over dat aan het bestaan van Rijkswerkkamp Twilhaar herinnert.
Enkele foto s gemaakt in werkkamp Twilhaar:
photograph 1
photograph 2
photograph 3.
|
|
