สถานที่ท่องเที่ยวเขตอำเภอเมืองสุโขทัย
 

               ตั้งอยู่ในบริเวณตำบลเมืองเก่า ห่างจากตัวเมืองสุโขทัยไปทางทิศตะวันตกเฉียงใต้    ประมาณ 12 กิโลเมตรตามทางหลวงแผ่นดินสายสุโขทัย-ตาก (ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข12 )   อุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัยเป็นศูนย์กลางการอนุรักษ์โบราณสถานที่ทำด้วยอิฐแหล่งสำคัญของโลกมีเนื้อที่ประมาณ 70 ตารางกิโลเมตรพื้นที่ตอนในอุทยานประวัติศาสตร์มีกำแพงเมืองกั้นรอบอาณาบริเวณทั้งหมด 3 ชั้น กำแพงด้านทิศเหนือจรดทิศใต้ยาว 2,000 เมตร   ด้านทิศตะวันออกจรดทิศตะวันตกยาว 1,600 เมตร    มีประตูเมืองสี่ประตู ด้านทิศเหนือเรียกว่า ประตูศาลหลวง ด้านทิศตะวันตกเรียกว่าประตูอ้อ ด้านทิศตะวันออกเรียกว่า ประตูกำแพงหัก ด้านทิศใต้เรียกว่า ประตูนะโม ภายในกำแพงเมืองเป็นที่ประดิษฐานของพระบรมราชานุสาวรีย์พ่อขุนรามคำแหงมหาราชซึ่งอยู่ส่วนด้านหน้าบริเวณประตูทางเข้า อุทยานประวัติศาสตร์  ภายในตัวอุทยานฯ   มีที่ตั้งของวัดมหาธาตุซี่งมีรูปแบบศิลปกรรมสุโขทัยทรงพุ่มข้าวบิณฑ์ที่สวยงามเปรียบเสมือนเป็นสัญลักษณ์อุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย    มีพระปรางค์สามยอด    วัดศรีสวาย    ศาลตาผาแดง    เนินปราสาทพระร่วง พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติรามคำแหง   ภายนอกกำแพงรัศมี  5  กิโลเมตรมีโบราณสถานประมาณ 70 แห่ง วัดศรีชุม  วัดเชตุพน  วัดสะพานหิน วัดตระพังทองหลาง อ่างเก็บน้ำสรีดภงส์

         ประดิษฐานอยู่ภายในอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัยบริเวณส่วนด้านหน้าประตูทางเข้าอุทยานประวัติศาสตร์   เป็นพระบรมรูปหล่อด้วยโลหะทองเหลืองผสมทองแดงรมดำ  ขนาด   2  เท่าขององค์จริง   สูง  3  เมตร ประทับนั่งห้อยพระบาทบนพระแท่นมนังคศิลาบาตร พระหัตถ์ขวาถือคัมภีร์พระหัตถ์ซ้ายอยู่ในท่าทรงสั่งสอนประชาชน   พระแท่นด้านซ้ายมีพานวางพระขรรค์ไว้ข้าง ๆ    ลักษณะพระพักตร์เหมือนอย่างพระพุทธรูปสมัยสุโขทัยตอนต้น      ถ่ายทอดความรู้สึกว่าพ่อขุนรามคำแหงมหาราชมีน้ำพระทัยเมตตากรุณา  ยุติธรรม และมีความเด็ดขาดในการปกครองแบบพ่อปกครองลูก ด้านข้างมีแผ่นภาพจารึกเหตุการณ์เกี่ยวกับพระราชกรณีกิจของพระองค์

       ตั้งอยู่อยู่บริเวณตอนกลางของอุทยานประวัติศาสตร์  เป็นวัดใหญ่และวัดสำคัญของกรุงสุโขทัย  มีเจดีย์มหาธาตุทรงดอกบัวตูม หรือทรงพุ่มข้าวบิณฑ์เป็นศิลปะแบบสุโขทัยแท้      ตั้งเป็นเจดีย์ประธาน  ล้อมรอบ    8 องค์ บนฐานเดียวกัน คือ ปรางค์ศิลาแลงตั้งอยู่ที่ทิศทั้งสี่  และเจดีย์ ทรงปราสาทก่อด้วยอิฐที่ได้รับอิทธิพลมาจากล้านนา   บริเวณวัดมหาธาตุมีเจดีย์แบบต่าง ๆ มากถึง 200 องค์   วิหาร 10 แห่ง ซุ้มพระ (มณฑป)   8 ซุ้ม พระอุโบสถ 1 แห่ง ตระพัง 4 แห่ง ด้านตะวันออกบนเจดีย์ประธานมีวิหารขนาดใหญ่ก่อด้วยศิลาแลง     มีแท่นซึ่งเคยเป็นที่ประดิษฐานพระพุทธรูปสำริดที่ใหญ่ที่สุดในประเทศไทย  คือ    พระศรีศากยมุนี ปัจจุบันได้รับการเคลื่อนย้ายไปอยู่ที่วัดสุทัศน์ ฯ กรุงเทพมหานคร ที่ด้านเหนือและ ด้านใต้ของเจดีย์มหาธาตุ  มีพระพุทธรูปยืนภายในซุ้มพระเรียกว่า  " พระอัฎฐารศ "  

        ตั้งอยู่ทางทิศตะวันออกติดกับวัดมหาธาตุ โบราณสถานแห่งหนึ่ง เรียกว่า  เนินปราสาท พระร่วง    พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวสันนิษฐานว่า  บริเวณนี้เคยเป็นฐานปราสาทราชวัง  ของกษัตริย์เมืองสุโขทัย   กรมศิลปากรได้ขุดตกแต่งบูรณะ    เมื่อ พ.ศ.   2526 พบฐานอาคารแบบบัวค่ำ บัวหงาย มีลักษณะเป็นฐานสูงรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า ขนาด 27.50X51.50 เมตร มีบันไดที่ด้านหน้า   และด้านหลัง

         ตั้งอยู่ทางตอนใต้ของวัดมหาธาตุห่างออกไปประมาณ   350 เมตร  เป็นโบราณสถานที่สำคัญตั้งอยู่ในกำแพงแก้ว    ประกอบด้วยปรางค์  3 องค์ รูปแบบศิลปะลพบุรี ลักษณะปรางค์ค่อนข้างเพรียว ตั้งอยู่บนฐานเตี้ย ๆ ลวดลายปูนปั้นบางส่วนเหมือนลายบนเครื่องถ้วยจีน สมัยราชวงศ์หยวน  ได้พบทับหลังสลักเป็นรูปนารายณ์บรรทมสินธุ์   ชิ้นส่วนของเทวรูป    และศิวลึงค์ที่แสดงให้เห็นว่าเคยเป็นเทวสถานในศาสนาฮินดูมาก่อน    แล้วแปลงเป็นพุทธสถานโดยต่อเติมวิหารขึ้นที่ด้านหน้า แล้วเป็นวัดในพุทธศาสนาภายหลัง

         เป็นโบราณสถานขนาดใหญ่เป็นอันดับสองรองจากวัดมหาธาตุ ผังวัดเป็นสี่เหลี่ยมผืนผ้า มีคูน้ำล้อมรอบ  3  ชั้น คูชั้นนอกเรียกว่า  วัดพระพายหลวง เป็นศูนย์กลางของชุมชน โบราณสถานที่เก่าแก่ที่สุดของวัด คือ ปรางค์ 3 องค์ ประธานของวัด ก่อด้วยศิลาแลง ศิลปะเป็น สมัยพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 ด้านหน้าของวัด เป็นที่ประดิษฐานพระพุทธรูปปูนปั้น 4 อิริยาบถ คือนอน นั่ง ยืน เดิน

      ตั้งอยู่ห่างจากวัดพระพายหลวงไปทางทิศตะวันตก  800  เมตร เป็นที่ประดิษฐานพระพุทธรูปปูนปั้นปางมารวิชัยขนาดใหญ่   หน้าตักกว้าง 11.30 เมตร ลักษณะของวิหารสร้างเป็นสี่เหลี่ยมลักษณะคล้ายมณฑป แต่หลังคาพังทลายลงมาหมดแล้วเหลือเพียงผนังทั้งสี่ด้าน ผนังแต่ละด้าน  ก่ออิฐถือปูนอย่างแน่นหนา ผนังทางด้านใต้มีช่องให้คนเข้าไปภายใน  และเดินขึ้นไปทางบันไดแคบ ๆ   ถึงผนังด้านข้างองค์พระอจนะ และสันผนังด้านบนได้ ที่ฝาผนังภายในช่องกำแพงมีภาพเขียนอายุเกือบ 700 ปี บนเพดานช่องกำแพงมีแผ่นหินชนวนแกะสลักลวดลายเรื่องชาดกต่าง ๆ จำนวนทั้งหมด 50 ภาพ ด้านบนหลังคาวิหารสามารถมองเห็นทิวทัศน์อันงดงามของอุทยานประวัติศาสตร์ได้โดยรอบ

                วัดนี้ตั้งอยู่บนเนินเขาสูงประมาณ 200 เมตร บริเวณทางเดินขึ้นโบราณสถานมีทางเดินปูลาด ด้วยหินชนวนจากตีนเขาขึ้นไปเป็นระยะทาง 500 เมตร สิ่งสำคัญภายในวัด ได้แก่ พระประธานเป้นพระพุทธรูปยืนขนาดใหญ่ เป็นที่ประดิษฐานพระปางประทานอภัย สูง 12.50 เมตร เรียกว่า " พระอัฎฐารศ "

       ทำนบนี้เป็นเขื่อนดินสำหรับกั้นน้ำอยู่ระหว่างซอกเขา คือ เขาพระบาทใหญ่ และเขากิ่วอ้ายมา  ที่สร้างขึ้นเพื่อกักน้ำ และชักน้ำไปตามคลองส่งน้ำมาเข้ากำแพงเมืองเข้าสระตระพังเงิน ตระพังทอง เพื่อนำไปใช้ในเมือง และพระราชวังในสมัยโบราณ ซึ่งในปัจจุบันกรมชลประทานได้ปรับปรุงบูรณะและซ่อมแซมขึ้นใหม่