น้ำติดก้นกะลา๑
"ราหุล! เธอเห็นน้ำที่เหลืออยู่นิดหนึ่งที่ก้นภาชนะนี้หรือ?."
"เห็นแล้ว พระเจ้าข้า!"
"ราหุล! นักบวชที่ไม่มีความละอายในการแกล้งกล่าวเท็จ ทั้งที่รู้อยู่ว่าเป็นเท็จ ก็มีความเป็นสมณะ นิดเดียว เหมือนน้ำที่เหลืออยู่ที่ก้นภาชนะนี้ฉันนั้น".
พระผู้มีพระภาคเจ้า ทรงสาดน้ำนั้นเทไป (ด้วยอาการที่น้ำจะเหลือติดอยู่ได้น้อยที่สุดเป็นธรรมดา) แล้วตรัสว่า :
"ราหุล! เธอเห็นน้ำที่ถูกสาดเทไปแล้ว มิใช่หรือ?"
"เห็นแล้ว พระเจ้าข้า!"
"ราหุล! นักบวช ที่ไม่มีความละอายในการแกล้งกล่าวเท็จ ทั้งที่รู้อยู่ว่าเป็นเท็จ ก็มีความเป็น สมณะ เหลืออยู่น้อย เหมือนน้ำที่สักว่าเหลือติดอยู่ตามภาชนะ (หลังจากที่สาดเทออกไปแล้วโดยแรง) นี้ ฉันนั้น". พระผู้มีพระภาคเจ้า ทรงคว่ำภาชนะน้ำนั้นแล้ว ตรัสว่า :
"ราหุล! เธอเห็นภาชนะที่คว่ำอยู่แล้วนี้ มิใช่หรือ?"
"เห็นแล้ว พระเจ้าข้า!"
"ราหุล! นักบวชที่ ไม่มีความละอายในการแกล้งกล่าวเท็จ ทั้งที่รู้อยู่ว่าเป็นเท็จ ก็ มีความเป็น สมณะ เท่ากับน้ำที่เขาคว่ำภาชนะเสียแล้วอย่างนี้ ฉันนั้น".
พระผู้มีพระภาคเจ้า ทรงหงายภาชนะนั้นขึ้นมาดูแล้ว ตรัสว่า :
"ราหุล! เธอเห็นภาชนะอันว่างจากน้ำนี้แล้ว มิใช่หรือ?"
"เห็นแล้ว พระเจ้าข้า!"
"ราหุล! นักบวช ที่ไม่มีความละอายในการแกล้งกล่าวเท็จ ทั้งที่รู้อยู่ว่าเป็นเท็จ ก็ มีความเป็น สมณะ เท่ากับความว่างเปล่าของน้ำในภาชนะนี้ฉันนั้นเหมือนกัน..ฯลฯ..".
"ราหุล! เรากล่าวว่า กรรมอันลามกหน่อยหนึ่ง ซึ่งนักบวชที่ไม่มีความละอายในการแกล้งกล่าว เท็จ ทั้งที่รู้อยู่ว่าเป็นเท็จ จะทำไม่ได้หามีไม่. เพราะฉะนั้น ในเรื่องนี้ เธอทั้งหลาย พึงสำเหนียกใจ ไว้ว่า "เราทั้งหลายจักไม่กล่าวมุสา แม้แต่เพื่อหัวเราะกันเล่น" ดังนี้. ราหุล! เธอทั้งหลายพึง สำเหนียกใจไว้อย่างนี้".
"ราหุล! กระจกเงา๒ มีไว้สำหรับทำอะไร?"
"ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ! กระจกเงามีไว้สำหรับส่องดู พระเจ้าข้า!"
"ราหุล! กรรมทั้งหลาย ก็เป็นสิ่งที่บุคคลควรสอดส่องพิจารณาดูแล้ว ๆ เล่า ๆ เสียก่อน จึงทำ ลงไปทางกาย, ทางวาจา, หรือทางใจ ฉันเดียวกับกระจกเงานั้นเหมือนกัน."
๑. บาลี พระพุทธภาษิต จูฬราหุโลวาทสูตร ม.ม. ๑๓/๑๒๓/๑๒๖, ตรัสแก่พระราหุลขณะที่ ทรงล้างพระบาทด้วยพระองค์เอง แล้วทรงเหลือน้ำติดก้นกะลาเพื่อเป็นอุปมา, ที่เวฬุวันใกล้นครราชคฤห์.
๒. กระจกเงาในที่นี้คือศัพท์ว่า อาทาส, เป็นแผ่นทองเหลืองหรือโลหะชนิดเดียวกันขัดมัน.
