ANG PANGITAIN NI PRAYLE RODRIGUEZ
Jose Rizal
Nakahilata
isang gabi sa isang maginhawa't malaking luklukan, si Prayle Rodriguez, na
nasisiyahan sa kanyang sarili at sa kanyang kinaing hapunan, ay nangangarap sa
mga kuwaltang nalilikom buhat sa mga bulsang pilipino, sa pamamagitan ng
pagbibili ng kanyang maliliit na aklat. Kaginsa-ginsa'y parang malikmatang
naging putting napakaningning ang dati'y manilaw-nilaw na liwanag ng kingke,
napuno ang hangin ng mahinhing bango, at sa-lilitaw ang isang taong hindi
malaman kung saan nanggaling o paano dumating.
Ang taong ito'y isang matanda,
katamtaman ang taas, kayumanggi at payat; maputi ang balbas, na lalong
nagpapatingkad sa kanyang mga matang buhay na buhay at nagniningning, bagay na
nagbibigay sa kanyang mukha ng isang kasiglahang hindi pangkaraniwan.
Natatakpan ang kanyang mga balikat ng isang magarang balabal, sa kanyang ulo'y
nakasuot ang "mitra" at may hawak na isang tungkod na tinatawag na
"bakulo." Ang mga bagay na ito'y nagpapakilalang siya'y isang obispo.
Nang siya'y mamataan ni Prayle
Rodriguez ay naghihikab na bumubulong ito:
--Mga guniguni ng aking malusog na
gunamgu…
Hindi siya tinulutan ng pangitain na
tapusin ang pagsasalita; sapagka't pinalo siya sa batok ng bakulo.
--Hoy! Masakit namang biro ito!--ang
naibulalas ng prayle, samantalang hinahagud-hagod ng isang kamay ang nasaktang
batok, at kinukusot naman ang isang mata ng kabilang kamay; ito pala'y hindi
isang panagimpan, datapuwa't, kumpare!
Ikinagalit ng nababagong tauhan ang
pagkakasalita sa kanya ng parang siya'y isang kapalagayang-loob, kaya't
hinampas na nang malakas ng bakulo ang tiyan ng prayle. Ito'y ikinalundag ni
Prayle Rodriguez buhat sa kanyang luklukan nang mamalas na iyon pala'y sadyang
totohanan.
--Hoy! Prayle Pedro! Bakit mo ginawa
ito? Ganyang ba ang paniningil mo sa mga indulhensiya? Hindi ganyan ang ating
kasunduan! Aray! Aray!, patawarin pio ninyo ako!
Ang nababagong obispo, na lalo pang
nagalit ay hindi na nagkasya sa paghambalos sa tiyan, kundi pinalo na nang
totohanan ang ulo ng prayle sa pag-aakalang ang bahaging ito'y siyang lalong
maramdamin. Nguni't siya'y nagkamali, Ang ulo ni Prayle Rodriguez ay ubod ng
tigas, kaya nabakli ang bakulo. Sa wakas ay nawatasan na ni Prayle Rodriguez
kung ano ang tunay na nagyayari. Ang kahabag-habag na prayle, na maputla pa
kaysa kanyang abitong pambahay, at nanginginig at takot, ay nahandusay, at
umusad-usaad nang pagapang sapagka't hindi na makatayo.
Nang hindi makita ng nababagong tao ang
kahabag-habag na kalagayan ng prayle, ay naglubag ang kanyang galit. Tinigilan,
ang pagpalo at inilagay sa ibabaw ng isang hapag ang naputol na bakulo, at
buong paghamak na nagbulalas:
--Homo sine homine membra sine
spiritu! Et iste appellatur filius meus. ("Tao ka, wala namang
pagkatao, katawan kang walang kaluluwa! At ang taong ito'y tinataguriang anak
ko!")
Nang marinig ni prayle Rodriguez ang
tinig na itong tumataginting at ang mga pangungusap na yaong hindi niya
nauunawa, ay lalo pa siyang nagulumihanan. At ang taong yao'y hindi maaaring si
prayle Pedro, ni sinumang kasama niyang nagbabalat-kayo! Aba, talagang hindi
maaari!
Et tamen --ang patuloy ng naiiba-- tanta est
vanitas vestra, ut ante me, Patrem vestrum…sed video, loquor et non audis! ("Gayon
man, ay kay laki ng iyong pagmamarangya kahit na ikaw ay nasa aking
harap…nguni't napapansin kong ako'y nagsasalita at hindi mo nawawatasan ang
aking sinasabi.")
At nayayamot na umiling-iling. Makaraan
ang ilang saglit ay nagsalita sa wikang kastila na may himig na tagaibang-lupa:
--Kayo ba ang tumatawag sa inyong
sarili na mga anak ko? At umating na ba sa sukdulan ang inyong kapalaluan na
hindi lamang ninyo hinahangad na kayo'y katakutan at sambahin ng mga namamahala
at pinamamahalaan, kundi pati ako ay hindi na ninyo pinagpipitaganan? Hindi ba
ninyo pinagpaphamakan ang aking pangalan, at pinagmamalabisan ang aking mga
karapatan? Sa anong kalagayan natagpuan ko kayo? Mga tampalasan sa mga
sawimpalad, at mga duwag sa mga hindi natatakot sa inyo. Surge et audi! ("Tindig
at makinig!")
Gayon na lamng ang kapangyarihan ng
tinig sa pag-uutos at gayon na lamang ang kahulugan ng kumpas ng kamay kaya't
mawatasan ito ni prayle Rodriguez. Buong panginginig na tumindig, nagtangkang
iunat ang katawan, at paurong na nagsiksik sa isang sulok.
Humupa ang galit ng pangitain nang
mamalas ang gayong katunayan ng pagsunod, bagay na sa kasalukuyan ay
napakabihirang matagpuan sa mga taong namamanata ng pagsunod. Ang paghamak na
nakakintal sa pagmumukha ng pangitain ay napalitan ng pagkahabag. Pinigil ang
isang buntung-hininga, at nagpatuloy ng pagsasalita sa isang himig na lalong
marahan, bagama't hindi nawawalan ng kadakilaan:
--Dahil sa iyo, dahil sa iyong mga
kahangalan, ay napilitan akong lumisan sa pook na iyon upang parito! At lubha
akong napagal bago kita natagpuan at makilala sa karamihan! Lahat ay
nakakaparis mo, kahit na may kaunting pagkakaiba. Kayong lahat ay may ulong
walang laman, at mga sikmurang sandat! Doon ay hindi ko tinitigilang
biru-biruin dahil sa kagagawan niyong lahat, at lalo na dahil sa iyo. Wala
akong nahita sa pagpapanggap na hindi ko sila naririnig. Hindi lamang si Lopez
de Recaldo o Ignacio de Loyola ang umuuyam sa akin sa pamamagitan ng kanyang
walang tugot na ngiti at mapagpakumbabang kilos. Hindi lamang si Domingo ang
tumatawa sa akin-- oo, si Domingo na may hangaring magsamahal-na-tao at sa noo
ay may mga bituing yari sa puwit ng baso. Pati ba naman si Francisco, ang
lubhang hangal na si Francisco, naiintindihan mo ba? Ay lumilibak sa akin; binibiru-biro
nila ako--oo, ako, na kahit pagsama-samahin silang lahat, ay mahigit pa rin ako
sa pagkapalaisip, sa pagmamatuwid at sa pagsusulat kaysa sa kanila.
--Ang samahang itinatag mo ay dakila at
makapangyarihan--ang wika sa akin ni Ignacio, kasabay ng pagtutungo ng kanyang
ulo,--katulad ng mga piramide sa Ehipto; malaking-malaki sa paanan (at ikaw ang
paanan), datapuwa't habang tumataas ay lalong lumiliit. . . ! At siya'y lumayo
na bumubulong nang buong kababaang loob: "Anong laking pagkakaiba ng paanan
sa tuktok!"
--Doktor--ani Domingo--bakit hindi
ninyo ginamit ang inyong karunungan, gaya ng pagkakagamit ko sa
kamahalang-asal, na ipinamana ko sa aking mga anak! Sana'y pinakinabangan
nating lahat!
--Mon ami, katoto ko, ang may
pagdaramdam na salo ni Francisco o ni Giovanni Bernardone-- kung mamarapatin ng
Diyos na ako'y makabalik sa lupa upang mangaral, gaya noong una, sa mga hayop
at ibon ay mangangaral ako sa iyong mga kumbento…"
At humalakhak siya ng gayon na lamang,
na bagama't parang tinting kapayat ay tila ba siya puputok.
Nawalang kabuluhan ang pagsagot ko sa
kanila na ang kanilang mga anak ay hindi naman hihigit pa sa kabutihan kaysa
inyo at kung kami'y maghahalukay ng mga basahan ay kailangang kaming lahat ay
magtakip ng ilong. Ba! Sino ba ang makalalaban sa tatlo, lalo na kung ikaw ang
kailangan ko pang ipagtanggol? Tatlo ba ang sinabi ko? Ano bang tatlo! Si
Pedro, yaong matandang mangingisda, na parang nahalina ng halakhakan, ay
lumisan sa pintuang binabantayan at sinumbat sa akin ang mga pakanang isinagawa
ninyo sa kanyang mga pari, na inagawan ninyo ng mga parokiya, gayong sila'y
nangauna sa inyo ng pagdating sa mga pulong ito nang hindi kukulangin sa
dalawampung taon, at gayong sila rin ang mga kauna-unahang nagsipagbinyag,
hindi lamang sa Sebu, kundi sa Luson man.
--Alam ko na,-- ang idinugtong ni
Pedro,--palibhasa'y mga tamad ang aking mga anak at nangagkakalaban-laban,
samantalang ang iyong mga anak ay mga sinungaling, mabunganga, at lalong
makislot kaysa aking mga anak ay napapaniwala nila ang mga mangmang at kaya
sila nangagtagumpay. Datapuwa't nagagalak ako; harinangang maubos ang aking
angkan!
--Iyan
din ang aking ninanais tungkol sa aking angkan.
--At ako rin.
--Harinawang mangyari rin iyan sa aking
lipi--ang sabay-sabay na bulalas ng maraming tinig.
Datapuwa't hindi tumugot si Pedro
hanggang hindi siya nakapaghiganti. Kahapon ay ginawan niya ako ng isang
masakit na biro. Hindi niya sinamsam ang isang balutang kahina-hinala na kipkip
ng isang indiyong kararating lamang noon. Bukod pa riya'y hindi niya itinuro sa
indiyo ang kinalalagyan ng mga tulala, bagkus isinama pa niya sa pook na aming
kinaroroonan. Ang dala-dalang baon ng sawimpalad na iyon ay isang balutang
punung-puno ng maliliit na aklat na sinulat mo, at ibinigay sa kanyang kura, na
nangako ng mga indulhensiya para sa kabilang buhay. Ang pagkakarating niya, ang
pagkalat ng balitang siya'y may dalang maliliit na aklat na katha ng mga paring
agustino, at ang pag-aagawan sa mga aklat…ang lahat ng iy'y sabay-sabay na
nagyari sa isang kisap-mata. Tinangka kong magtago, datapuwa't hindi ko nagawa.
Nagdatingan ang mga langkay-langkay na anghel; nawala sa kumpas ang mga aklat
sa halip na tunghan ang mga papel na inaawit at dahil dito'y pumipiyok sila sa
pag-awit, at pati ng baboy ng matandang si Antonio ay nagsimulang ngumalngal at
magpagalaw-galaw ng kanyang buntot.
Ako'y
tutoong napahiya. Nakikita kong itinuturo ako ng lahat at pagkatapos ay
nangaghahalakhakan. Datapuwa't si Zarathustra, ang pormal na si Zarathustra ay
hindi tumatawa. Angkin ang isang pagmamataas na ikinaaba ko, ay pinangusapan
niya ako ng ganito.
--At
anak mo baga iyang nagsasabing ang aking relihiyon ay pagano rin?
Sumama na bang lubha ang iyong mga anak? Hindi ba nila kayang ibukod sa
pagsamba sa mga anito sa relihiyong nangangaral na maraming diyos, ang itinuro
kong wagas na relihiyon, ang relihiyoong ina, ang ibang mga relihiyong lalong
ganap? Hindi na ba nila nalalaman na ang salitang paganismo ay nagbuhat sa
katagang pagani, na ang kahulugan ay mga "naninirahan sa parang
," palibhasa ang mga ito'y siyang lalong namalagi sa pananampalataya sa
politieismo o maraming diyos, na iniaral ng mga griyego at romano? Ipapakli mo
sa aking hindi sila marunong ng wikang latin, kung gayon ay huwag silang
napakapangahas sa kanilang pagsasalita! Sabihin mo nga sa kanila na ang
salitang Paganus ay nanggaling sa salitang Pagus na pinagkunan
din ng salitang pages, payes, paien, paese, pais, at iba pang
gangganitong salita . Sabihin mo sa mga sawimpalad na iyan na ang relihiyon ng
Zend-Avesta ay hindi sinampalatayanan kailanman ng mga taong-bukid sa mga
bayan-bayang romano. Sabihin mo sa kanila na ang aking relihiyon ay monoteista
at nagtuturong iisa lamang ang Diyos, at ito'y lalo pang monoteista kaysa
relihiyong katoliko apostoliko romano, na tumanggap, na hindi lamang ngaking dualismo
o pagkakaroon ng dalawang basal na simula, kundi ginawa pa nilang diyos ang
maraming ibang nilalang. Sabihin mo sa kanila na ang salitang Paganismo,
kung ang malawak at sinirang kahulugan nito ang isasalang-alang, ay walng ibang
katuturan kundi politeismo; at dahil dito, ni ang relihiyon ni Moises,
ni ang relihiyon ni Mahoma ay hindi kailan man naging mga relihiyong pagano.
Pangaralan mo silang basahin ang iyong mga sinulat at doo'y masusumpungan nila
sa bawat hakbang ang sinabi mo tungkol sa mga pagani. Ulitin mo sa
kanila yaong sinabi mo noong talakayin mo ang relihiyon ng mga Manikeo, na
hinango lamang sa aking mga aral at pinasukan ng ilang pagbabago, na iyo ring
sinampalatayanan at nakapangyari sa iyong mga sinulat, at hangga ngayon ay
nakapangyayari sa iyong relihiyon at minsang nakapagpaalinlangan sa simbahang
romano. Totoo ngang inilagay ko ang simula ng kasamaan sa harap ng simula ng
kabutihan, na dili iba kundi si Ahura-Mazda, ang Diyos; datapuwa't ito'y hindi
nangangahulugan na tinatanggap kong may dalawang diyos, gaya ng iyong sinabing:
ang pagsasalita tungkol sa kalusugan at sa karamdaman, ang wika mo, ay hindi
nangangahulugan ng pagtanggap na may dalawang kalusugan. At ano? Hindi
ba nila sinipi sa akin ang aking simula ng kasamaan na tinatawag nilang
Satanas, ang simula ng karimlan? Pangusapan mo sila na kung hindi man sila
marunong ng wikang latin, ay pag-aralan man lamang nila ang iba't ibang
relihiyon, yamang hindi rin lamang nila maaaring mapag-alaman kung alin ang
tunay na relihiyon!
Ganyan
ang pangungusap ni Zarathustra o Zoroastro; datapuwa't si Voltaire, ano ang
kanyang sinabi? Si Voltaire na nakababatid ng mga isinaysay mo tungkol sa
kanyang kamatayan ay lumapit sa akin, at nakangiting hinigpit ang aking kamay,
at nagpapasalamat sa akin.
--Bakit?--ang
tanong ko sa kanya.
--Ang
mga anak mo, mon cher Docteur de l'Eglise, mahal kong doktor ng Iglesiya,--ang
kanyang tugon,--ay nangagpapatibay at patuloy ang kanilang pagpapatibay, sa
pamamagitan ng kanilang mga gawa, ng aking mga paninidigan sa pamamagitan ng
salita…
--At
ano ba ang iyong pinaninindigan?
--Na
bukod sa sila'y mga hangal, ay mga magdaraya pa.
Wala
akong naisagot kundi magsawalang-imik, sapaagka't may katuwiran siya. Dapat
mong malamang siya'y namatay sa gulang na walumpu't apat na taon aat hanggang
sa mga sandali ng kanyang kamatayan ay nanatiling maliwanag ang kanyang isip,
kaya noong siya'y gambalain upang siya'y pagkumpisalin ay walang itinugon kundi
: "Bayaan ninyo akong mamatay nang payapa," at pagkawika nito'y
nalagutan ng hininga. Datapuwa't hindi kita kinagagalitan tungkol sa bagay na
ito, sapagka't bagaman ikaw ay nagkamali ay inulit mo lamang ang iyong mga
narinig. Ang lalong masama ay hiniling ni Voltaire sa Diyos na ikaw ay dalhin
sa langit na buhay at nakaabito. Nang siya'y tanungin kung bakit, itinugon niya
ay: "upang tayo'y maaliw".
Si
Pedro, nang makita niya ang mga indulhensiyanginilagay ng Arsobispo sa iyong
aklat upang makahuli ng mga mamimili, ay nagwika:
--Bakit
hindi ko naisipan,--anya, sabay ng pagtapik sa kanyang ulong upaw,--bakit hindi
ko nga naisipang payamanin sa mga indulhensiya ang mga isdang ipinagbibili ko
noong ako'y nangingisda pa? Sana'y yumaman tayo, at si Judas, sa halip na
ipagbili ang guro, ay nakapaglako sana ng tamban at tinapa! Hindi ko na sana
naitatwa ang guro, at hindi rin sana ako pinasakitan pagkatapos…Sa katothana'y
sinasabi ko sa inyo na ang aking kalagyo ay lalo pang tuso kaysa akin asbagay
na ito na pagkakamal ng salapi, at gayon ako'y isang hudyo.
--Iyan
ang katotohanan, hindi mo ba alam na ang iyong kalagyo ay isang galyego?--ang
sabad ng isang tinig.
Ang
tinig na yaon ay nagbuhat sa isang matandang dumating doon ng may ilang taon
lamang ang nakaraan. Ang ngalan niya'y Tasyo. Ito'y lumapit sa akin at nagwika:
--Kayo'y
isang dakilang Doktor, at bagama't madalas kayong nagkakasalungat-salungat sa
inyong mga kinatha gaya ng sa mga aklat na RETRACTATIONUM at sa inyong CONFESSIONES,
ay inaari ko kayong isang talinong katangi-tangi at napakalawak na
karunungan. Yamang wala kayong pagkakahawig na anuman sa inyong mga anak, na
kung ipagtatanggol ang kanilang sarili ay ginagawang itim ang puti at ang puti
naman ay ginagawang luntian, ay ihihinga ko sa inyo ang aking mga daing upang
sila'y maituwid ninyo yamang kayo'y ama nila.
"Doon
sa lupa ay may isang kasapi sa inyong samahan na nakagawa, bukod sa maraming kahangalan
nitong mga sumusunod:
Una.
Naibig niyang ipasarili sa isang indiyo, na nagngangalang Rizal, ang aking mga
sinabi noong ako'y nabubuhay pa sa lupa sa dahilang sinulat ng Rizal na ito sa
isang aklat na kanyang ginawa ang aking mga sinabi. Gaya ng inyong nakikita,
kung pagsusumundan ang ganyang pangangatuwiran, nararapat ding maging sarili ni
Rizal at nararapat na siya'y maging kasang-ayon ng mga kaisipang isinisiwalat
ng mga prayle, mga guwardiya sibil, mga gobernadorsilyo, at iba pa. Kayo mang
iyan, banal na Pantas ay nararapat ding masarili ninnyo at maging kasang-ayon
ng mga pangungusap na inyong isinasabibig ng mga erehe, pagano, at lalo na ng
mga manikeo.
Ikalawa.
Ninanais niyang ako ay magkuru-kuro at magsasalita ng katulad niya, sapagka't
pinupulaan niya ako dahil sa pagbanggit ko sa "bibliya at mga santo
Ebangheliyo" . Hindi ko iniaalis na maniwala siya, kagaya ng lahat ng
bulag ang pananampalataya, na ang bibliya at ang mga santo ebangheliyo ay
bumubuo ng isang bagay lamang; datapuwa't ako, na nag-aral naman ng Bibliyang
orihinal na nasusulat sa wikang Hebreo, ay nakababatid na ito'y hindi
naglalaman ng mga Ebangheliyo. Sapagka't ang Bibliya ay gawa, kasaysayan,
kayamanan at pag-aari ng ibang Hudiyo, ang may kahuli-hulihang kapangyarihan sa
bagay na ito ay ang mga hudiyo, na hindi kumikilala sa mga ebangheliyo. Sa
dahilang ang salin niyaon sa latin aay hindi tumpak sa ilang bahagi, kaya hindi
matuwid na sa bagay na ito'y ang mga katoliko ang magpasiya kung ano ang
kautusan, bagaman may kaugalian ang mga katoliko na umangkin sa hindi kanila,
at magpakahulugan sa salin alinsunod sa kanilang kagustuhan at sa kanilang
ikinalulugod, kahit na mabago ang diwa ng mga nasusulat. Isa pa, ang mga
Ebangheliyo, bukod tangi kay Mateo, ay sinulat sa wikang griyego, at nahuli sa
Bibliya. Sa katunayan, sa kanilang pinakabuod, ay kanilang iginuguho ang mga
kautusan ni Moises. Bilang katunayan nito ay ang alitan ng mga hudiyo at mga
kristiyano. Kaya nga, palibhasa'y nababatid ko ang mga bagay na ito, ay bakit ako
magsasalitang tulad ng isang bulag ang pananampalataya o tulad ng isang walang
muwang na prayle? Hindi ko hinihingi sa kaninumang prayle na magsalita ng
parang isang may malayang pagkukuro; kaya naman hindi nararapat na ako'y
piliting magsalita ng isang prayle. Bakit nagsusumakit ang mga prayle na
pagkamalang iisa lamang ang dalawang bagay na nagkakaiba at manakanaka'y
nagkakasalungatan? Mapararaanan nang ganyan ang gawin ng karaniwang kristiyano,
datapuwa't hindi ko nararapat gawin ang ganyan, at hindi ko naman magagawa.
Bukod dito, ang pagbabanggit ng magkahiwalay sa dalawang aklat na iyan ay
iniaatas ng katuwiran, sapagka't ang mga iyan ay tunay na dalawang aklat,
dalawang mababatas, at dalawang pananampalatayang ibig pagbatayan ng relihiyong
katoliko.
Ang
inyo ring anak ay nangangatuwiran, na parang isang diyos, nang sabihin niyang hindi
ko nalalaman na ang mga santo Ebangheliyo ay iba sa Bibliya at hindi isang
mahalagang bahagi ng Bibliya. Sabihin mo sa kanya banal na Pantas, na sa
lahat ng bansa, ang isang bahagi, kahit na ito pa'y pinakamahalagang bahagi ay
lagi nang naiiba sa kabuuan. Bilang halimbawa: ang lalong mahalaga kay Pray
Rodriguez ay ang abito nguni't ang abito ay iba kay Pray Rodriguez, sapagka't
kung hindi magiging ganito ay magkakaroon ng isang prayle Rodriguez na
marungis, isang prayle Rodriguez na magara, isang prayle Rodriguez na gusgusin,
isang prayle Rodriguez na maluwang, isang prayle Rodriguez na maikli, isang
prayle Rodriguez na mahaba, isang prayle Rodriguez na malibag, isa pang unat na
unat, at isa pang bagung-bago lamquam tabula rasa, na walang iniwan sa
sulatang walang anumang nasusulat, at iba pa. Ang abito at ang prayle ay hindi
nararapat na ariing isang bagay lamang sa pagka't ang isang putol na kayo kahit
na pagkarumi-rumi, ay hindi maaaring maging pangahas, ni mapaghari-harian, ni
walang muwang, ni maging kaaway ng pagkatuto ng bayan.
Ikatlo.
Upang mapatunayang may purgatoriyo ay binabanggit niya si San Mateo, anya,
ikalabindalawang kabanata, talatang ikatatlumpu't anim. Datapuwa't
namamali ang kanyang banggit, sapagka't sa talataang ito'y hindi mahihinuha na
mayroong purgatoriyo o anumang bagay na nawawangki sa purgatoriyo. At kung
hindi, ay tingnan natin. Ang aklat sa wikang ebreo ay nagsasaad: Wa' ebiji'
'omar lakam kij' al kal dbar reg aschar idabbru'abaschim yittbu heschhboun biom
hammischphat. Ang nasulat naman sa aklat sa wikang griyego ay: Lego de
nymin hoti pan rema argon ho ean lalesosin hoi anthropoi apodosousi peri autou
logon en hemera kriseos. Ang pagkasalin nito sa latin ay nagsasaad: Dico
autem vobis quoniam omne verbum otiosum quod lucuti fuerint homines, reddent
rationem de eo in die judicii, at sa kastila: Y digoos que toda palabra
ociosa qque dijeren los hombres daran cuenta de ella en Dia del Juicio. (At
sinasabi ko sa inyo na bawat salitang walang kabuluhan na wikain ng mga tao ay
ipagsusulit nila sa araw ng paghuhukom.") Gaya ng inyong makikita, Doktor,
na sa pagsasalaysay sa apat na wikang binanggit ko, ay walang ibang bagay na
mahuhulo kundi ito: na si Prayle Rodriguez ay magbibigay, sa araw ng
paghuhukom, ng isang pagtutuos na totoong napakahaba, na marahil ay tatagal
hanggang kinabukasan ang pag-uulat, yamang napakarami na ang mga kahangalang
kanyang nawika. Datapuwa't ang inyong anak na walang iniwan sa isang tulig, ay
nagtangkang bumanggit ng talataang ikatatlumpu't dalawa na nagsasaad ng ganito:
At sinumang magsalita laban sa anak ng tao, ay ipatatawad sa kanya; nguni't
ang magsalita laban sa Espiritu Santo ay hindi ipatatawad sa kanya maging sa dantaong
ito, maging sa susunod. Buhat sa talataang ito'y ibig na naman niyang
hinuhain ang purgatoriyo: anong panghihinuha!
Ikaapat.
Sa dahilang sina San Irineo, San Clemente ng Alehandriya, at Origenes, tatlo
silang lahat--na hindi nga naman kabilang sa mga kauna-unahang kristiyano, ay
may isang hinagap na nahahawig, bagama't malayo, tungkol sa purgatiriyo, ay
hindi ibig sabihin nito na ang mga kristiyano nang mga unang dantaon ay
nangagsisisampalataya sa purgatoriyo, tuwing hindi mapagtitibay na ang tatlo
katao ay bumubuo sa kalahatan, at kahit na sa kabuuan ay may mga kuru-kurong
lubhang nangagkakalaban. At ang katunayang hindi nga gayon na rin, santo
Doktor, na ama ng prayleng yaon, kayong nabuhay noong mga dantaong ikapat at
ikalima, kayo na pinakadakila sa mga Ama ng Iglesiya, ay nagpasinungaling
nang tiyakan sa maraming sinulat ninyo sa pagkakaroon ng purgatoriyo. Kayo
ang nagsabi sa inyong pangaral bilang CCXCV na nagsimula ang Frequenter
Charitatem Vestram, ng mga sumusunod na pangungusap na sukat makalutas sa
bagay na ito: Nemo se decipiat, fratres; DUO enim LOCA sunt et TERTIUS non
est ullus; Qui cum Christo regnare non meruerit, cum diabolo ABSQUE DUBITATIONE
ULLA perebit. (Huwag magkamali ang sinuman, mga kapatid; dalawa lamang ang
lunan, at walang ikatlo. Ang sinumang hindi naging marapat na magharing kasama
ni Kristoo ay walang anumang pag-aalinlangang mapapahamak na kasama ng
diyablo." At pagkatapos ay inyong sinabi sa De Consalatione Nortuorum ang
mga sumusunod na pangungusap: Sed anima quae carnalibus oculis non videtur,
ab angelis suscipitur et collocatur, aut in sinu Abrahae, si fidelis est, aut
in carceris inferni custodie si peccatrix est. Alalaong baga'y :
"Bagkus sa pagyao ng kaluluwa na hindi nakikita ng mga mata ng katawan, ay
tinatanggap iyon at inihahatid ng mga anghel sa sinapupunan ni Abraham kung
yaon ay tapat, o sa bilangguan ng impiyerno kung yaon ay makasalanan."
Makababanggit ako sa inyo ng marami pang nakasulat na mga pangungusap ninyo,
palibhasa para sa inyo, ang purgatoriyo ay isang bagay lamang na dili ang hindi
maaari, impossibile non est, at ito, kahit na itinanggi ninyo nang
tiyakan nang inyong wikaing : Tertius non est ullus, alalaong baga ay: Walang
ikatlong lunan. Idagdag ninyo rito ang sinabi ni San Fulgencio, na nabuhay
pagkatapos ninnyo noong mga dantaong ikalima at ika-anim. Sinabi niya sa
kabanatang ikalabing-apat ng incarnatione et gratia ang sumusunod: Quicumque
regnum Dei non ingreditur; poenis eternis cruciatur. Ang ibig sabihin ay :
"Ang sinumang hindi makapasok sa kaharian ng Diyos, ay pasasakitan ng
parusang walang hanggan."
Ikalima.
Ang inyong anak ay alin sa dalawa: o hindi maalam bumasa o may buktot na
kalooban kung gumawa. Akalain ba naman ninyo na sa aking pangungusap na ang
sinasabi ay ganito: "Ang mga protestante ay hindi SUMASAMPALATAYA sa bagay
na ito, at ang mga ama ng simbahang griyego ay hindi rin, sapagka't kanilang
winawalang kabuluhan …" at iba pa, ay kanyang nahulo ang ganito: Ang mga
ama ng simbahang griyego ay hindi NANGAGSISAMPALATAYA sa purgatoriyo. Paano
niyang nagawang pampanahunang pangnagdaan ang panahunang pangkasalukuyan
upang kanyang mabaluktot lamang ang pangungusap at mahinuha dito ang mga santong
ama ng simbahang griyego? Ang ginamit ko'y pangkasalukuyan at sa
kapanahunan ko'y wala na ng mga santong ama ng simbahang griyego at wala
na kundi mga ama lamangg na kaanib sa simbahang griyego. Bukod dito, sa
dahilang sinusunod ko ang halayhay na pangkasaysayan, kaya hindi ako maaaring
makapagsalita tungkol sa mga protestante muna at pagkatapos aay sa mga santong
ama ng simbahang griyego, na nagsisampalataya sa mga bagay-bagay na
maaari nilang sampalatayanan noong kanilang kapanahunan at noong ako'y
nabubuhay pa sa lupa ay pawang nakaraan na para sa akin. Sa ngayon,
sila, na lalo pang maalam at mulat ay sumasampalataya sa sinasampalatayanan
nating lahat. At angkin ang kabuktutang-asal na ito, ay tinatawag, pagkatapos,
na mapanirang-puri, mapanlinlang, at mangmang ang taong sumulat ng aking
sinabi.
Datapuwa't
ang ganyang pamamaraaan ay naging katangian na ni prayle Rodriguez. Sa ibang
aklat, at sa pagtalima sa tuntunin niya na ang isang bahagi ay ariing kabuuan
ay pinakahuluganan niya ng araw ang pariralang sinag ng araw , at
ito'y kanyang ginawa upang libakin ang may-katha ng aklat at matawag na mason.
Sabihin nga ninyo, sino ang mapanlinlang dito, ang mapanirang-puri, o ang
mangmang?
Ikaanim.
Sa halip na tawagin niyang mangmang ang iba at magpanggap siyang palabasa, aay
marapat siyang mag-ingat na lalo. Siya ang hindi man lamang nakabasa sa inyo
gayong kayo ang kanyang Ama, at tungkulin niyang malaman kung ano ang inyong
sinabi. Kung ito lamang ay kanyang ginawa, ay hindi sana siya nakapagsabi ng
napakaraming kahangalan, at hindi sana siya nabunyag at napakilalang kakaunti
ang kanyang kaalaman. Natatalos ko kung saan niya kinukuha ang kanyang
sinusulat: sa ilang maninipis na aklat na inilathala sa Katalunya nina Sarda at
Salvani upang panatilihin ang kamangmangan sa bayan.
Nguni't
ang matandang lalaki ay hindi nakapagpatuloy sapagka't tinawag ako ng tinig ng
Kataas-taasan sa harap ng kanyang karurukan. Nanginginig akong lumapit at
nangayupapa.
--Pumanaog
ka sa daigdig,--ang utos ng makapangyarihang tinig,-- at sabihin mo sa mga
taong yaon na tinatagurian ang kanilang sariling mga anak mo, na Ako, na
lumalang sa angaw-angaw na araw na nililigiran ng angaw-angaw na daigdig, at
bawa't isa sa mga ito'y tinitirhan ng angaw-angaw na bagay-bagay na nilikha ko
dahil sa aking walang hanggang kabutihan, ay ayokong maging kasangkapan ng mga
imbing simbuyo ng ilang hindi naman siyang pinakamagaling sa mga nilikha, isang
dakot na alabok na tinatangay ng hangin, maliit na bahagi ng mga naninirahan sa
isa sa mga lalong maliit na daigdig ko! Sabihin mo sa kanilang hindi ko ibig,
na sa ngalan ko'y pagsamantalahan nila ang kaabaan at kamangmangan ng kanilang
mga kapatid. Ayokong sa ngalan ko'y tangkaing pilitin ang pag-iisip at ang
pagkukurong ginawa kong malalaya. Ayokong sa aking ngalan, ay gumawa ng anumang
pagmamalabis, o humugot kahit na isang buntung-hininga, malaglag kahit na
isanng patak na luha o mabubo kahit na isang patak ng dugo. Hindi ko rin nais
na Ako'y ilarawan nilang maluppit, mapaghiganti, tagasunod sa kanilang mga pita
at tagaganap ng kanilang kalooban. Ako ang kabutihan, kaya huwag nila akong
gawing isang mapaghari-harian at isang mabangis na Ama. Huwag silang magpanggap
na sila lamang ang tanging may hawak ng liwanag at ang buhay na walang
katapusan. Paanong magkakaganito? Hindi baga ako ang nagkaloob sa bawa't
nilikha ng hangin, liwanag, buhay, pag-ibig at pagkain upang mabuhay at
lumigaya? Kung gayon, itatanggi ko ba ang lalong pianakakailangan, ang lalong
pinakamahalaga, na dili iba kundi ang walang hanggang kaligayahan, dahil lamang
sa kapakinabangan ng iilang taong hindi naman siyang pinakamabuti sa lahat?
Iya'y isang kalapastanganan, kabalighuan at kabaliwan! Ipatalastas mo sa
kanilang Ako ang lahat, at maliban sa akin ay wala nang iba pa, at walang
maaring mabuhay kung hindi ko niloloob at pinahihintulutan. Wala Akong kaaway
at hindi maaaring magkaroon; walang makapapantay sa akin, at walang sinumang
makasasalansang sa aking kalooban! Ipamukha mo sa kanila, na ang kanilang mga
kaaway ay hindi ko kaaway, na kailan man ay hindi ako nakiisa sa kanila at ang
kanilang ginagawi ay walang kabuluhan, kundi kahangalan at kalapastanganan.
Ipabatid mo sa kanila na pinapatawaad ko ang kamalian, datapuwa't pinarurusahan
ko ang kasamaan; nililimot ko ang isang pagkukulang sa akin, nguni't
pinag-uusig ko ang pagduhagi sa isang kulang-palad, palibhasa Ako'y
makapangyarihang walang hanggan, at ang lahat ng kalapastanganan ng tanang
naninirahan sa buong daigdig, kahit na pag-iba-ibayuhin ng libu-libo ay hindi
makapipinsala kahit na katiting sa aking kaluwalhatian; datapuwa't ang
kaliit-liitang pagduhagi sa maralita at sa inaapi ay aking parurusahan,
sapagka't wala akong nilalang na anuman, wala akong binuhay na alinman upang
maging sawimpalad at maging laruan ng kanilang mga kapatid. Ako ang Ama ng
tanang bagay-bagay na nasa sang-maliwanag. Nababatid ko ang hangganan ng bawa't
pinakamaliit na bagay. Bayaan nilang mahalin ko ang aking nilikha, na ang
kaabaan at mga pangangailangan aay nalalaman ko. Bawa't isa sa kanila'y
nararapat tumupad saa kani-kaniyang tungkulin at Ako, ang butihing Diyos, ay
nakaaalam kung ano ang aking gagawin!"
Ganyan
ang pangungusap ng Makapangyarihan sa lahat, at ako'y naparito upang sundin ang
kanyang kalooban. At sinasabi ko sa inyo:
"Ang
mga kaabaan ng sawimpalad na indiyo na inyong pinaghirap at pinakitunguhang
para bangang sila'y mga hayop, at nakararating hanggang sa luklukan ng
Kataas-taasan. Nakarating doon ang napakaraming pag-iisip na pinagdilim ninyoo
aat niluray, ang maraming malilinis na babaing inyong ginahasa. Nakarating doon
ang sigaw ng napakaraming pinatapon, pinahirapan at pinatay dahil sa inyong
pag-uudyok. Nakaabot na roon ang mga luha ng napakaraming ina, ang
kasawiang-palad ng napakaraming ulila. Lahat nang mga yaon ay may kasamang
alingasngas ng inyong mahalay na pagsasaya.
Alamin
ninyo na may isang Diyos. (Marahil ay pinag-aalinlanganan ninyo ito at kung
sinasambit man ninyo ang ngalan ng Diyos ay upang matamo lamang ang inyong
pinipithaya.) Ang Diyos na iyan ay maaaring humingi sa inyo balang araw ng
pagtutuos sa lahat ninyong kasalanan. Alamin ninyong hindi niya kinakailangan
ang salapi ng dukha. Ang pagsamba sa kanya'y hindi nagkakasiya lamang sa
pagsisindi ng mga kandila, sa pagsunog ng kamanyang, sa pagmimisa, sa
pagsampalatayang pikit ang mata sa sinasabi ng iba sukdang ito'y nalalaban sa
katuwiran; hindi, sapagka't siya'y may mga tanglaw na lalo pang mahahalimuyak
kaysa lahat ng bulaklak sa balat ng lupa, at may tugtugin siya sa
magkakatugmang tunog ng mga bituin. Siya'y nakasisiya sa kanyang sarili.
Nilalang niya ang pag-iisip, hindi upang ito'y busabusin, kundi upang sa tulong
ng mga pakpak nito ay maging maligaya ang tao at makapailanlang sa Kanya. Hindi
siya nangangailangan ng sinuman; nilalang Niya ang tao, hindi para sa Kanyang
sarili, kundi para sa tao rin. Hindi Niya kinailangan ng tao ni hindi Niya kinakailangan:
maligaya Siya buhat sa kawalang-hanggan.
"Mahigpit
kayong nananangan sa isipang nauukol sa purgatoriyo. Ito'y ibig ninyong
ipagtanggol at para sa bagay na ito'y ginagamit ninyo ang lahat ng sandata,
kahit na ang lalong imbi. Bakit sa halip na sayangin ang panahon sa
paninindigan sa hindi ninyo nakita kailan man, ay hindi ninyo ipangaral ang
pag-ibig sa kapuwa, ang pagmamahalan? Bakit sa halip ng mga parusa sa
purgatoriyo, aay hindi ninyo ipangaral ang aliw at pag-asa upang patamisin ng
bahagya ang mga kasamaan sa buhay? Bakit? Sapagka't ang tunay na aral ni Kristo
ay hindi makapagdudulot sa inyo ng salapi, at ang hinahangad ninyo'y ginto,
ginto, maraming ginto, at upang magkamal nito ay kinakasangkapan ninyo ang
Purgatoriyo upang makunan ninyo ang ulila at balong babae sa pamamagitan ng mga
kakila-kilabot na kuwento tungkol sa kabilang buhay, upang sila'y makunan
lamang ninyo ng ilang kuwalta? Nalimot na ba ninyo ang sinabi ng Apostol: Nolo
vos ignorare, frates, de dormientibus, ut non concristemini, sicut qui spem non
habent? ("Ayokong hindi ninyo malaman, mga kapatid, ang nauukol sa mga
nangakakatulog, upang huwaag kayong mahapis na tulad ng mga walang
pag-asa.") Nalimot na rin ba ninyo itong aking sinabi na: Haec enim est
christianae fidei suma: vitam a eternam expectare post morten? Alalaong
baga'y "Heto ang kabuuan ng pananampalatayang kristiyano: umasa sa buhay
na walang hanggan pagkatapos ng kamatayan." Datapuwa't kayo'y nagkukulang
sa pag-ibig sa kapuwa. Gumagawa kayo ng nalalaban kay Kristo, at dahil sa
imbing pakinabang ay nanghihimasok kayo sa mga kahatulan ng Diyos. Ang buong
lakas ng inyong pagmamatuwid ay nasasandig dito, namay mga kaluluwang hindi
sapat na makasalanan upang mapasama magpasawalang-hanggan, ni hindi naman sapat
na malinis upang makapasok sa langit. Sino ang nagpahintulot sa inyo na
pangunahan ang mga kahatulan ng Diyos na tumitimbang at nagsasa alang-alang
kahit na ng pinakamaliit na kaisipan, at nakababatid na hindi maaaring mahingan
ng kaganapang maka-Diyos ang mga nilikhang yari sa putik, na napapailalim sa
mga kaabaan dito, mga pangangailangan, at mga kaapihan? Sino ang nagsabi sa
inyo na hahatol Siya gaya ng paghatol ninyo, kayong mga taong may makitid na
kaalaman? Sino ang nagsabi sa inyong hindi natin napagbabayaran dito ang ating
mga kasalanan sa pamamagitan ng mga pagdurusang ating dinaranas sa buhay na
ito? Kung noong una'y maaari kong matanggap ang anino ng pagka-maaaring
mangyaring bagay na yaon, ngayon, sa dahilang lalo ko nang nasasaklawan ang
kabutihan ng Diyos at ang kaabaan ng tao, ay mayroon akong buong-buong
pananalig sa Kanya at natitiyak ko nang ang Kanyang pamamaraan at kahatulan ay
magiging walang-hanggan na lalo pang matuwid at mabuti kaysa akin, Kaya nga,
iwaksi na ninyo ang pagsusumakit sa pagkakamal ng kayamanan; mayroon na kayong
sapat. Huwag kayong humatol sa mga kaluluwa ng iba upang agawin ang
kahuli-hulihang subo ng kanin sa mga dukha. Ipaubaya ninyo sila sa mga kamay ng
sa kanila'y lumikha at huwag ninyong pamagitanin ang inyong mga sumbong upang
maagaw lamang ang kaunting salaping iniwan ninyo sa kanila. Pakatandaan ninyo
yaong winika ni Fulgencio: Et si mettetur in stagnum ignis et sulphuris qui
nudum vestimento nan tegit, quid passurus est qui vestimento crudelis expoliat?
Et si rerum suarum avarus possesor requiem non habebit, quomodo alienarum rerum
insatiabilis raptor? ("At kung inihuhulog sa tangke ng apoy at asupre
ang hindi nagpadamit sa hubad, ano kaya ang dadalitain ng isang malupit nas a
kanya'y naghubad? At kung hindi matatahimik ang nagmamaramot sa mga ari-arian
niya, paanong matatahimik ang magnanakaw sa ari-arian ng iba?")
Bulay-bulayin ninyo na sa kaarawan ng paghuhukom ay maaari kayong ipagsumbong
ni Satanas kay Kristo ng ganito: Tui autem christiani, pro quibus crucifixus
et mortuus es, ut morti ipsi non timerent, sed essent de ressurectione securi,
non solun lugent mortuos voce et habitu, sed etiam ad ecclesiam procedere
confunduntur; aliquanti etiam ipsi clerici tui et pastores ministerium suum
intermittunt, vacantes, luctui quasi insultantes tuae voluntati. ("Datapuwa't
ang iyong mga kristiyano, na dahil sa kanila'y ipinako ka sa krus at namatay,
upang sila man ay huwag matakot sa kamatayan bakkus buong tibay na manalig sa
pagkabuhay na mag-uli, ay hindi lamang tinatangisan ang mga namatay sa
pamamagitan ng tinig at pananamit, kundi nagkakasagasaan pa sa pagparoon sa
simbahan. Marami rin naman sa iyong mga klerigo at tagapastol ang nagsisitigil
sa pagganap ng kanilang katungkulan at inaatupag ang paghihinagpis, na para bagang
nilalait ang iyong kalooban.")
"Kaya
nga ipangaral ninyo ang relihiyon ng mga pag-asa at mga pangako, sapagka't
kayo'y lalong nangangailangan ng kapatawaran kaysa sinuman. Huwag kayong
magsalita tungkol sa mga kahigpitan at huwag ninyong hatulan ang sinuman ; baka
kayo'y dinggin ng Diyos at hatulan ng alinsunod sa mga kautusang inyong
pinagtahi-tahi. Ikintal ninyong lagi sa inyong alaala ang sinabi ni Kristo: Vae
vovis Scribae et Pharisaei hypocritae qui claudutis regnum caelorum ante
homines; vos non intratis, nec introeuntes sinitis intrare.-- ("Sa ba
ninyo, mga eskribas at pariseos na mapagbalatkayo, at nangagpipinid ng kaharian
ng langit sa mga tao; hindi na kayo makapapasok ay hindi pa ninyo pinababayaang
makapasok ang iba.") Bawasan ninyo ang kasakiman, at dagdagan ang inyong
pag-ibig sa kapuwa.
"Ngayon
ang tangi kong sasabihin ukol sa iyo ay ito: Ikaw ay isang hangal na
sawimpalad. Marami kang sinasabing mga kahangalan, nguni't hindi halos kita
masisi, sapagka't ano pang ibang bagay ang dapat kong hintin sa iyo, at hindi
ko nais na parusahan ka dahilan sa iyong mga kahangalan. Datapuwa't nagkaroon
ka ng kapangahasan, hindi lamang sa paglait sa iba, at sa bagat na ito'y
nagkasala ka sa pag-ibig sa kapuwa, kundi nangahas ka rin namang purihin ang iyong
sarili at isulat ang papuring iyan sa naglalakihang titik upang mapansin ng
lahat. Noong ikaw ay nagsasalita tungkol sa
iyong sarili ay sinabi mong: "Ang paring ito'y nakikilala kong mabuti. O
ikaw ay nagsisinungaling o si Don Pepe mo na hindi pala nakakikilala sa iyo. Sa
ganang nauukol sa iyo, tinitiyak kong hindi mo nakikilala ang iyong sarili-- bagaman
tila may bahagyang katigasan ang iyong ulo. (Ano bang bahagya?) Hindi mo ba
nakitang nabakli ang aking bakulo sa iyong ulo, na tila isang bato? Nguni't
hindi mo na kailangan pang ipahayag iyon, sapagka't nalalaman ng buong daigdig
na ang katigasan ng ulo ay katangian ng mga taong magaspang at walang
pinag-aralan. Ganoon man, ay hindi mo nakaugaliang magsalita nang walang
kapararakan,-- ito'y tutoo sa isang dako: palibhasa'y katagang saabihin mo
ay nagiging sanhi g tawanan, maging dito sa lupa at maging sa langit. Hindi
ka rin nahirati sa pagsasabi ng mga bagay-bagay nang hindi mo pinag-iisip muna;
kaipala'y totoo yaon; dangan nga lamang at talagang makitid amg iyong isip.
Dahil sa hangal sa pagmamarangyang ito, ay marapat kitang atangan ng isang
pasakit, isang parusa, minsan lamang nguni't panghabang panahon, sapagka't
hindi mo na ako pipiliting bumalik pa upang pangusapan kita tuwing magsasabi ka
ng mga kahangalan. Hindi magsasayang ng panahon ang aking buhay sa pagsasaayos
ng iyong mga kaungasan.
--Kung
ikaw ay aking hahatulan alinsunod sa paraan ng iyong pag-iisip, ay walang
agam-agam na nararapat kang mahulog sa impiyerno o iyong purgatoriyo man
lamang; datapuwa't hindi, hindi panununtunan ng Diyos ang iyon mga
kapasiyahan...Isa pa'y mayroon ka rin namang nagagawang bahagyang kabutihan
bagama't hindi mo kinukusa, at ito'y dili iba kundi ang pagpapatawa mo sa
maraming bihasang tao, at upang maisagawa ito'y kinakailangan din ang
pagtitiis. Nararapat ko bang gawing huwag mag-alis ng sambalilo ang mga indiyo
o huwag humalik sa iyong kamay, kung ikaw ay makasalubong nila? Yao'y magaling
upang maparusahan ang iyong kapalaluan, nguni't kung ito'y aking gagawin ay
ipatatapon, pagkatapos, ang mga kahabag-habag na indiyo o ipabibilanggo kaya at
hindi tumpak na dagdagan ko pa ang samang inyong ginagawa. Nararapat bang
pagdusahan ang iniuukol mo kay Voltaire, kung yaon ay pakahuhuluganang isang
kaparusahan? Tila nararapat sa iyo ang gayon, tila minamabuti mo ang kasamaang
iyon. Datapuwa't maaaring may ilang paniwalaing nagsisipaniwala sa iyo, at
kapag nakita nila, pagkatapos, nana ikaw ay nagtitiis ng gayon ding parusa ay
baka akalain nilang ikaw ay katulad ng taong iyang lubhang matalino; kaya,
hindi, hindi iyan ang dapat iparusa sa iyo. Ikaw ba'y gagawin kong kimaw at
pipi? Iyan sana ang pinakamagaling na parusa, datapuwa't baka naman akalain ng
iyong mga kapatid na ang gayo'y isang pagsubok na ipinadala sa iyo ng Diyos…..
hindi, hindi mo ako masisilo ngayon. Ano nga ba ang nararapat kong gawin sa
iyo?
--A,
alam ko na,--ang kanyang idinugtong pagkatapos na
makapagdili-dili.--Masusumpungan mo ang iyong parusa sa iyong kasalanan. Heto
ang parusa ko sa iyo: Sa buong buhay mo'y wala kang sasabihin o isusulat liban
sa kahangalan, upang pagtawanan ka ng madla, palibhasa'y walang ibang
kapararakan ang iyong sinasabi kundi iyan lamang. At sa araw ng paghuhukom, ay hahatulan
ka, alinsunod sa nararapat sa iyo!
--Siya
nawa! Ang itinugon ni Prayle Rodriguez.
Pagkawika
nito'y nawala ang pangitain. Ang liwanag na nagbubuhat sa kingke ay naging
dilaw uli. Napawi ang mahinhing bango. At nang sumunod na araw, ay nag-ibayong
sigla si Prayle Rodriguez sa pagsulat ng lalo pang malalaking kahangalan.
--Siya
nawa!