APOLINARIO MABINI: ANG UNANG PUNONG
MINISTRO
Daniel Mendoza Anciano
Ang kadakilaan ng
isang nilalang ay maaring masukat sa tinataglay na
kakayahan na manapanatiling walang bahid ng karumihan ang kaniyang
integridad at mabuhay ng ayon sa prinsipyong kaniyang itinuturo sa
iba. Anuman ang taas ng ideyalismo ng isang tao para sa kaniyang inang bayan at
anuman ang ganda ng prinsipyong kaniyang ipinapangaral sa iba ay
matatalos sa panahon na aktwal na hawak niya ang ng
kapangyarihan. Sa pagtatagpo ng ideyalismo at realidad
ng kapangyarihan, makapapamili siya kung gagamitin niya ang
kapangyarihang ito na isang pagkakataon upang patunayan sa iba ang
katumpakan ng kaniyang paninidigan o magsisilbing kalawang na
kakain sa kaniyang pagkatao at magpapalimot sa kaniyang prinsipyo. Si
lord Acton ng Inglatera ay nagsabi na "ang kapangyarihan ay
pinagmumulan ng kabulukan, mas malaking kapangyarihan,
mas malaking kabulukan. Maaring tama si Acton, dahilan sa ang
kasaysayan na, ang nagpakita sa atin kung papaano may mga taong
pagkatapos nating pahiramin ng kapangyarihan, ang ipinahiram pa nating
kapangyarihan ang kanilang ginamit sa paglupig sa
ating mga karapatan, at naghatid pa sa ating bayan sa labis na
karahupan. Ngunit kung may katotohanan ang obserbasyon ni
Acton ay makapapangahas din ako na walang takot
sa kontradiksiyon na mayroon din itong kasubalian, dahilan sa
mga mga taong nagtamo ng kapangyarihan, ngunit kaylanman hindi
nakitahan ng kalabisan, ginamit ang kapangyarihan upang
patingkarin at patotohanan ang prinsipyong ipinangaral niya para sa
kaniyang mga kababayan, dito ay maari kung maihanay si Apolinario Mabini
- ang unang Punong Ministrro ng Filipinas.
Ang Pesanteng Ugat ni Mabini
Minsan mahirap na
pag-aralan ang galaw ng panginoon ng kalikasan sa
kaniyang paglalaro sa ahedres ng kasaysayan. Sa
panahong kolonyal ng Espanya sa Filipinas. Ang itim na piyesa sa kabilang
hati ay matatagpuang nakalagay sa mga palasyo ang kolonyal na
gobernador, ang obispo ng kolonyal na Kristiyanismo, mga
prayle na nasa mga casa de hacienda at kumbento, mga
peninsulares sa kanilang bahay na bato at ang kanilang mga anak na
nasa dingding ng unibersidad, napapalibutan ng mga bulag na hukbo
na magtatanggol sa hindi pantay na panglipunang
kaayusan, at handang sugpuin ang anumang banta ng
pag-aalsa. Sa kabilang dako mapapansin din na sa pagkakasalansan
sa piyesa ng mga tauhan ng kasaysayan ay mayroong pagpapantay
at pagtutugon ng mga puwersa, dahilan sa kabila ng linya ay
pinayagan niyang isilang sa bahay na bato ang mga ilustrado, sa isang
dukhang bahay ng Tondo isilang si Andres Bonifacio, sa mga
dampa sa lunsod at nayon nagkaisip ang mga katipunero
at rebolusyonaryo, na balang araw ay magsasama-sama upang
pilasin ang habi ng lipunan na nagsamanatala sa kanila at kailan
man ay hindi nila pinakikinabangan. Sa ganitong
pagsasalansan ng pagkakataon, sa isang tahimik na araw ang Hulyo
23, 1864, walang nag-aakala na ang isang henyo ay isinilang sa
dukhang kubo sa lalawigan ng Batangas.
Sa kubo ng pesante
ipinanganak, nagkaisip, at lumaki si Apolinario Mabini. Ang
kahirapan na kaniyang kinagisnan at kinalakihan, ay nagsilbing
isang pagsubok na humubog sa kaniyang seryoso,
palaisip, na pagkato, at mayroong malalim na komitment para
sa kaniyang kapwa mahirap. Anak sa isang ama na halos
ay hindi makasulat at makabasa ngunit ang kakulangan ng
intelekwal na pagsasanay mula sa ama ay napagtakpan ng isang ina na
nagkataon na anak naman ng isang guro. Katulad ng iba pang mga henyo sa
kasaysayan, natagpuan ni Mabini ang kaniyang musmos na isipan na
tinuturuan sa unang paaralan ng mga henyo - ang kandungan ng kanilang mga
sariling ina. Ang isang katangian ng pesante ay ang pangangarap na
makalaya sa lupa na kinatalian ng kaniyang mga ninuno.
Sa isang pesanteng ina ang
pangarap na ito ay maaring matamo sa pamamagitan ng edukasyon sa
kaniyang anak. Kung minahal ng kaniyang ina si Mabini ay
sa dahilang nakikita niya ang kaniyang anak na magiging
isang alagad ng Diyos, ngunit ang pangarap ay
hindi natupad dahilan sa ang kaniyang anak ay hindi inangkin ng
simbahan, kundi inangkin ng bayan.
Natapos man ni Mabini ang
kaniyang mataas na edukasyon, hindi ito naging madali sa anak
ng pesante. Ang pagiging katulong ang nagsilbing kapalit ng kaniyang mga
unang taon ng paghahanap ng dunong. Sa pagsapit sa unibersidad, kayakap
niya ang kaniyang kasalatan, na hindi naging kaila sa ang kaniyang
mga kamag-aral at propesor.
Ang Punong Ministro
Katulad ng ahedres, ang kaniyang
pinakamahinang piyesa ay sumulong ng sumulong, nalampasan ang mga
banta at balakid ng mas malakas na katunggali at nakarating hanggang sa
dulo ng kabilang linya at nagpalit mula sa pinakamahina hanggang sa
maging pangalawang pinakamataas ngunit pinakamalakas na piyesa.
Sa taong 1898, natagpuan ni
Apolinario Mabini ang kaniyang sarili na nasa aktibong paglilingkod
sa bayan, pagkakataon ang gumawa sa kaniya upang maging lumpo,
ngunit ang pisikal na kapansanan ay napangimbabawan ng isang matalas at
mapanuring kaisipan. Kinuha ng pangulong Aguinaldo bilang tagapayo at sa
pagsilang ng Unang Republika ay itinalaga bilang punong ministro.
Sa panahon ng kaniyang panunungkulan
bilang punong ministro ay natanto niya na ang paglilingkod sa bayan
ay nangangahulugan din ng pakikipaglaban sa ilan sa kaniyang mga
kasamahan sa pamahalaan na naghahangad na maka-inpluwensiya sa pangulo. Natagpuan
niya ang kaniyang sarili na nasa gitna ng paglalabanan sa
kapangyarihan at sentro ng intrigang pampulitika.
Ang panahon ng kaniyang panunungkulan
bilanng Punong Ministro ng Republika ng Mololos ay panahon din na
ang pamumuno ng himagsikan ay sinisimulang
panghimasukan ng mga oportunistang ilustrado. Nilabanan niya ang
paksiyon na nagbabalak na gawing tau-tauhan ang
presidente sa harap ng isang makapangyarihang kongreso;
tinutulan niya ang layunin ng mga ahente ng prayle na maibalik
ang simbahan sa dating dominanteng katayuan sa lipunan sa
pamamagitan ng pagbibigay muli ng katayuan bilang opisyal na relihiyon ng
estado; at sa huli, tinunggali niya ang mga mayayamang indibidwal na nasa
pamahalaan, na nagsisimulang mag-maniobra ng pananalapi ng bayan para sa
personal na kapakinabanagan.
Ngunit ang pinakahuling
sandali ng pagsubok sa kaniyang pagkatao ay naganap
nang mag-alis ng maskara pagkakaibigan ang mga Amerikano at
ipatupad ang kaniyang patakaran na isangkap ang Filipinas sa kaniyang
umuusbong pa lamang na imperyo. Sa harap ng pakikidigma sa isang malakas
na kalaban ay matatalos ang pagkakaiba ng taong duwag at matapang. Ang
mga mayayaman at oportunistang pinuno ng ating estado sa pamumuno nina Paterno
at Buencamino ay agad nagbigay daan para sa pagtanggap ng
kapayapaan na inaalok ng mga mananakop na dayuhan,
kapalit ng paghuhudas sa kalayaan na tinubos ng mga natigis
na dugo ng mga maghihimagsik na Filipino. Samantalang ang lumpong
maaring walang pisikal na kakayahan na lumaban sa digmaan ay
nangaral at nagbigay ng lakas loob sa kaniyang mga kababayan na ang tunay
na kaligayahan ng mga Pilipino ay nakasalalay sa preserbasyon ng ating
kalayaan.
Sa panahon din ng kaniyang
panunungkulan ayon kay Profesor Cesar Adib Majul, nakitahan si
Mabini ng pagmamahal sa kaniyang mga kababayan. May
pagkakataon na ibinibigay pa ni Mabini ang pagkain na para sa
kaniya sa mga kawal ng republika. Ngunit higit sa lahat ay walang
ebidensiya na makapagtuturo kay Mabini, na ginamit ang
kaniyang mataas na posisyon sa pamahalaan upang
magpayaman, nilinaw pa niya na may pagkakataon na naglingkod siya sa pamahalaan
na walang sahod bilang tagapayo ng pangulo at kung may ilan mang
mahahalagang gamit siya na sa kaniyang pag-aari, ang mga ito ay regalo
mula sa kaniyang mga tagahanga, na tinanggap niya ng buong
pagka-bantulot.
Ang Presyo ng Luho
Ang isang pagkakamali ni
Mabini ay naganap sa panahon ng kaniyang kabataan at ito ay tungkol
sa pagkakaroon niya ng isang personal na luho noong siya ay
nag-aaral pa. Humingi siya sa kaniyang ina ng
bagong damit at sapatos, sa dahilan naiinggit siya sa kaniyang mga
kamag-aral na may maayos na kasuotan. Pinagbigyan ng ina ang luho ng anak,
nagkaroon ito ng bagong damit at sapatos, ngunit sa kaniyang pag-uwi sa
kanilang bayan sa Tanauan, Batangas ay nakita niya ang kasalatan ng kaniyang
mga kapatid sa dahilan na ipinagbili pala ng kaniyang ina ang malaking
bahagi ng kanilang ani para lamang sa kaniyang personal na luho.
Tapat si Mabini na ikinumpisal
ang naging epekto ng kaniyang hiniling na luho, ayon sa knaiya ay
ito ang naging dahilan ng maagang pagyao ng kaniyang ina. Natimo sa
isipan ni Mabini na anumang luho na kaniyang nanaisin at matatamo ay
mangangahulugan ng paghihirap at pagsasakripisyo ng kaniyang ina at mga
kapatid. Siguro ito ang dahilan kung bakit si Mabini sa kabila ng
kaniyang makapangyarihang puwesto sa pamahalang Aguinaldo ay hindi
niya pinayagan ang kaniyang sarili na magtamasa ng kayamanang mula
sa bayan.
Kaylan kaya matutunan ng mga
magnanakaw sa pamahalaan, ang mapait na leksiyon na natutunan ni Mabini
na ang pagpapakaluho ng mga nasa pamahalaan ay mangangahulugan ng paghihirap at
pagkalugami ng marami nilang kapatid na Filipino at maaring maghatid sa maagang
kamatayan ng ating inang-bayan.
Ang Kubo ng Pesanteng Punong Ministro
Minsan parang nanunukso si Mabini, ang
isang lalaking minsan ay naging pangalawang pinakamakapangyarihang lider
ng bansa ay walang naiwang anumang ari-arian maliban sa isang bahay
kubo (na hindi pa kaniya) na nasa tabi ng tulay ng Nagtahan at malapit
na malapit lamang sa palasyo ng Malacaņan. Sa kubong ito siya nangupahan
noong siya ay estudyante, hanggang naging abogado.
Sa kubong ito siya natulog pagkatapos na itatag ang La Liga
Filipina, at binibisita ni Bonifacio, Jacinto at Valenzuela para
sangguniin sa landasin ng himagsikan.
Kung isinalasan ng
panginoon ng kalikasan sa ahedres ng kasayayan ang mga
tauhan, hindi kaya itinaon din niya na ang kubo ng pesanteng punong
ministro ay ilagay na kalapit lamang ng palasyo
ng mga naging maluhong pangulo. Dahil dito parang ang
kubo ng pesanteng punong ministro ay tahimik at seryosong
nang-iinsulto sa kaniyang kapitbahay na palasyo. Sa palasyo,
naandoon pa rin ang mga oportunistang nasa pamahalaan na ang mga buktot
na gawain ay salik sa paglugami ng bayan.
Nakalulungkot na isipin na maraming mga
tao ang nanirahan sa palasyo ng Malaca_¤"an at ginamit ang kanilang
kapangyarihan para sa sariling kapakinabangan, pero isang trahedya sa
bayan na wala ng tumira sa kubo ng Nagtahan na minsang naging tahahan ng
isang pesanteng punong ministro o kaya ay nabuhay
na sumusunod sa matayog na prinsipyong itinuro
niya sa para sa kagalingan ng bayan.