ANG DAMDAMIN NG
KAGANDAHAN
Jose Rizal
Ang
diwa ng tao'y naaaninag sa lahat ng mga kilos niya, gaya rin ng ang sa isang
lipunan ay sa mga diwa ng mga tauhan, at ang sa isang bansa'y sa pangkalahatang
pagpapakilala ng mga mamamayan. May mga barometrong nakapagpapakilala ng
kalagayan ng kagandahang asal, pag-iisip at agham, walang iniwan sa mga
barometrong ukol sa pagbabagu-bago ng panahon, bagaman ang mga barometrong iyon
ay lalo pang mapagkakatiwalaan, kung masasabi ang ganito, lalo pang marami at
nananatili. Ang mga pag-uurong sulong na panlipunang dinaranas ng sangkatauhan,
ang mga pagbabago, iyang mga pagdakila, pagkalupaypay, ang mga kagipitang
humihingi ng masikap na paggawa, sapagka't paulit-ulit at hali-haliling
dumaraan ang tanang ikinapapatangi at itinatakda ng tanging kabuuran ng pagkatao
sang-ayon sa maaaring gawing ganap, mapapagbago, mapalilipas at mabuway, ang
kanyang pagsulong , ang kanyang panlulupaypay, ang kanyang pagkabimbin, ang
laong pinakamaliit na hakbang, ang kilos na hindi namalayan halos,-- ang lahat
ay para-parang ipinakikilala at lahat ay ibinubunyag at ipinahahayag ng
damdaming laganap sa kalikasan, na ipinagkaloob ng Diyos sa tao, at ipinapaging
ganap ng tao. Datapuwa't iyo'y nakahihigit sa mga kasangkapang nadarama,
sapagka't ang mga bakas niya'y nakikintal, ang mga ibinubunga'y karaniwang
nananatili, at nakikitalamitam sa mga nagkakasalin-salin lahi ng tao. Yao'y
hindi ang ibong lumilipad na ang mga bakas ay ang hangin, hindi isang
sasakyang-dagat na nag-iiwan ng isang malapad at malawak na bakas kung minsan,
datapuwa't madali ring napapawi gaya ng mga pag-ibig na pahilako; hindi iyon
ang biglang sinag ng liwanag sa mga lupaing tuwirang tinatamaan ng araw, na
kumikislap kung gabi na parang kidlat sa lupa; ang lubhang mabagsik at
kahanga-hanga datapuwa't maselang na manlilikha: nakapagbubuwal ng mga
punong-kahoy, nakababaak sa bato, at nakapagpapatibak sa lupa hanggang sa
kailaliman ng pusod nito. Ang damdaming ito ay siyang damdamin ng kagandahan.
Sa
daigdig na nadarama, ang hangin ay pumupuno sa alangaang at nananaos sa lahat
ng puwang: sa madilim na kailaliman ng yungib, sa magagarang bulwagan ng mga
palasyo, sa kaputol na paraisong sa pamamagitan ng isang makulimlim na
kakayuhan ay nagkakanlong sa ilalim na kawing-kawing na mga sanga ng luntiang
tanghalan ng isang halamanan, sa di-karaniwan at mabangong kioskong silanganin,
sa madilim na bilangguan, sa ilalim ng lupa, sa butas-butas na dampa, sa
tanggapan ng pantas, sa lungga, sa tangkay ng isang bulaklak, sa nguso ng isang
kulisap, sa lalong maliit na butas na pinagpipitagan ng mga atomo, lahat-lahat
ay kinaroroonan ng hangin; lahat ay pag-aari at palasyo ng hangin, kumikilos o
nakatigil, dalisay, kasiya-siya o hindi. Sa daigdig ng mga kaisipan ay may
isang hanging pumupuno rin sa lahat, at sa loob nito'y nagsasalimbayan ang
tanang mga bagay na nililiha ng Diyos; iya'y ang damdamin ng kagandahan. Iya'y
dalisay at makalangit sa pagkakadiit sa tulain at sa walang hanggan, gaya ng
hangin sa mga dagat at mga gubat; iyon ay hindi dalisay at nakapipinsala sa mga
lipunang hamak at sumama ang asal gaya ng hangin sa mga lubak at mga pusalian;
nakabibighani, nakapag-uudyok at nakababagbag sa mga sandali ng pagkislap at
pagyugyog, gaya ng hangin sa malakas na sigwa; gaya ng hanging marumi kapag
humihilahod sa lupa, datapuwa't malinis at nanganganinag kapag pumapailanlang
sa langit. Iyan ang buhay ng mga kaisipan, panghalinang nakalilibid sa mga
layon ng pang-unawa at ng puso at siyang bumubuo ng kanyang pananaw at ng iba't
ibang uring maririkit; nagkaloob ng liwanag, ng liwanag na hindi nakasisilaw sa
kaluluwa, ng mga tunog ng tugtuging hindi nawawala sa tono, at siyang
tagapagsaysay ng wikang lalong dakila at lalong laganap na sinasalita ng mga
talining at ng mga pusong maramdamin. Lumilikha ng kariktan, humuhula sa
kaselanan; sa kadakilaa'y pumupuri at umaawit ng mga imno, at sa landas ng
buhay, sa kasawiang palad ay siyang tanging halamang nagbibigay ng mga bulaklak
na walang katinik-tinik.
Ang
unang nakamalas ng di pagkakapantay-pantay at pagkakaiba-iba ng kapalaran ng
mga tao ay nagkaloob sa kanila ng matamis na damdaming ito, upang kung sila'y
nahahapo na sa pakikipagbaka sa lupa ay makapailanlang na kasama niyon sa ibang
danay at sa ganito'y maibsan ng hirap: iyon ay isang bulaklak na inaalagaan ng
bilanggo sa mga kuwentong Indiyo. Iyan ay nauunawaan din ng tao, kaya kanyan
ring nilinang.
Sinabi
na nating iyo'y pumupuno sa kaibuturan ng kaluluwa at siyang tunay. Tila buhat
doon ay ibig tumakas kaya nga sumasama sa lahat ng kanyang nilikha at sa tanang
pagpapahayag ng kaluluwa. Marahil, sa biglang malas ito'y aakalaing hindi
tumpak, datapuwa't hindi ang dili tumpak sa paano mang paraan kung wawariing
mabuti. Maliligaw tayo marahil ng landas, hindi magkakatugon ang ating mga
palagay, datapuwa't tiyak na uusigin natin ang isang bagay na nakahahalina at
marikit, na makasisiya sa ating parang anino ng kaligayahan, isang sandaling
walang ipagtitiis, isang bagay na dakila, isang bagay na nakapagdudulot sa atin
ng isang kabutihang nakababagbag ng ating kalooban.
Sa
pagnanasang yao'y mabigyan ng anyo, maipahayag, malapatan ng isang sagisag, ng
isang damit, ay nilikha ng tao ang magagandang sining. Marahil ang unang
isinilang ay ang musika sapagka't ang tao, sa mula't mula pa'y tatangis at
maghihirap (nakakaramdam ng unang pag-ibig) at sa pagnanais na maipahayag ang
kanyang mga sakit at mga hangarin ay bumigkas ng mga tunog sa kawalan ng wikang
magagamit. Datapuwa't pagkatapos, habang ang mga mata niya'y nahihirati sa
panonood sa kalikasan, habang ang kagandahan nito, na hinulaan lamang noong
una, dinamdam pagkatapos at naunawaan nang dakong huli, ay nagpapakilos sa
kanyang diwa at nagpapasigla sa kanyang puso, ang tao, na hindi iba kundi isang
salamin lamang na sumisipi at gunagaya sa lahat ng bagay na nakaliligid sa
kanya, ang tao, inuulit namin ay nagnais na gumaya ng mga bagay-bagay na nasa
labas at tinuklas ang Pintura, ang tanging sining na nagbibigay ng karapatan sa
tao upang siya'y tawaging kalarawan at kawangis ng Diyos.
At
sa katotohanan, ang pintura'y nakasisipi ng tanang nilikha ng Diyos, may
pagkakaiba nga lamang ang likha ng isang may hangganan sa likha ng walang
hangganan, sa likha ng Diyos at sa gawa ng tao. Inihaharap sa inyong mga
mata ang dagat kahit sa isang ilang na ang hangin ay hindi nakapagpapalamig;
ang pinakamaliit na alon ay naglalahad sa inyo ng mga tanawing nakangiti, mga
kagubatang makulimlim, mga langit na masaya na may mga ulap na makislap at may
iba't ibang anyo, malalawak na abot-tanaw na batbat ng malalim na kalungkutan,
mararangal na simbuyo ng kalooban, kagitingan, kadakilaan at matatamis na
damdamin. Kung sapul sa inyong kamusmusa'y wala kayong nakita kundi panginorin
at nabilang ninyo ang mga taon sa pamamagitan ng yelo o pag-ulan ng yelo, ang
pintura'y makapagtatamasa sa inyo ng paraisong inyong pinapangarap: ang
maalindog na halamanan sa mga lupaing maiinit, ang hanging napakadalisay at
nanganganinag, isang liwanag na makapagpaparamdam sa inyo ng malilgamgam na
init ng tagsibol na sa pakikipaglaro sa matataas na dahon ng mga punong-kahoy,
sa ibabaw ng bubog ng mga ilog at mga look, ay bumubuo ng kaaya-ayang mga lilim
na puno ng pag-ibig at ng hiwaga, mga talon ng tubig na parang pilak at
brilyante, na makapagpapagunita sa inyo ng mga pangarap ng silanganan at ng mga
kadiyusan ng paganismo. Kung kayo nama'y nasusuya na sa buhay, nalilingaw at
nagsasawa sa kaningningan saan mang dako'y nakalillid sa inyo, at ninanais
ninyong ang kaluluwa'y makaramdam ng malamig na yanig, mga bagong damdaming
nakapagpapasigabo upang maihanda sa mga matitimyas na damdamin, ang mahiwagang
kapangyarihan niya'y maghahatid sa inyo sa kaharian ng kamatayan: mapuputing
bunton ng yelo, mapapanglaw na abot-tanaw, isang langit na diwa'y tingga at
kaparis ng tingga'y malamig at hindi mararating, wala ni isang dahon, ni isang
bulaklak na nakapagpapasaya sa diwa, at sa magkabi-kabila'y ang kagubatan ng
kamatayan, ang kadakilaan ng paghihingalo. Ililipat niya kayo sa mga panahong
nakaraan ng inyong mga nuno, ipaaalaala sa inyo ang mga pagpapakasakit nila,
ang mga dula ng panahong nakaraan, ang mga luhang itinigis sa inyong mga duyan
upang mamulaklak ang banal na halaman ng kalayaan at ng kaunlaran. Isang
alaalang mahal, isang tulang yayat at maselan, isang awit ng puso, ang lahat ng
mumunting bagay na itong bumubuo ng kakaunting mga sandaling maligaya ng buhay,
ang lahat ng ito'y para-parang iniingatan, ang lahat ay pinananatili ng sining
na itong siyang lalong laganap sa mga naisip ng mga tao.
Sa
magagandang sining, ang pintura ay siyang tanging nauukol sa tao. Ang ibon ay
humuhuni ng hindi magagayang awit sa ilalim ng mga dahon ng punong-kahoy o
kaya'y nagpaparinig ng isang panambitan sa ibabaw ng isang sangang tuyo; ang
malumanay na bulung-bulungan ng mga dahon ay hindi lamang isang tinig, manapa'y
isang tugtuging gaya rin ng aliw-iw ng batis. Ang anasan ng mga alon at haginit
ng hangin. Ang kastor ay gumagawa ng kanayang lungga, na parang isang
bihasang arkitekto, at ang gagamba'y gumagawa ng marupok niyang bahay sa hangin
sa pamamagitan ng mahinang hibla.