ANG UNANG HALALANG PANG-PANGULUHAN

 

 

Daniel Mendoza Anciano  

 

Malapit  na ang taong 1998 at ang bansa ay nahaharap  na  sa nalalapit  na  eleksiyong pangpanguluhan, naglalatag  na  ng  mga istratehiya ang mga pulitiko na nangangarap na maging susunod  na pangulo ng bansa. Nag-eeksperimento sa kemistriya ng mga personalidad na maaring magtambal na presidente at bise-presidente.  May sumisipsip  sa  pangulo,  para dito ibigay  ang  kaniyang  mando, bilang  kahalili.  Naandiyan  din ang  pagpapalakas  ng  partido, nagsisimula na rin ang batuhan ng putik, ang siraan ng  katauhan, at  marami  pang iba. Ang mga ito, ang  karaniwang  kalakaran  sa pagdating ng halalang pampanguluhan. Ang tanong ng iba ay  kaylan kaya matatapos ang ganitong sistema ng bulok na pulitika? Pero sa aming  mga  estudyante ng kasaysayan, ang aming tanong  ay  hindi kung kailan ito magtatapos, kung hindi saan ito nagsimula?

 

Sa artikulong ito ay pag-aaralan natin ang naging  kaganapan sa idinaos na unang halalang pampanguluhan sa Filipinas at  maari kayong  magtaka  dahilan  sa halos walang  ipinag-iba  ang  unang halalang  pampanguluhan  sa makabago nitong  katapat,  kahit  na halos 100 taon na ang nakakalipas.

 

Ang Unang Halalang Pampanguluhan

Sa mga _textbook_ ay matatagpuan ang isang pangyayri sa  ating kasaysan na tinatawag na _Kombensiyon ng Tejeros_ na ginanap  noong Marso  22,  1897,  sa sitio ng Tejeros, sa pagitan  ng  bayan  ng Rosario at San Francisco de Malabon, Cavite. Para sa ilan ito  ay isa  lamang pagpupulong at pagbuo ng pamahalaang  rebolusyonaryo, na nauwi sa pag-iinit ng ulo ni Andres Bonifacio laban kay Daniel Tria  Tirona. Pero sa katotohanan, ang Kumbensiyon ng Tejeros  ay isang halalan at dito ginanap ang unang halalang pampanguluhan sa Filipinas.

 

Ang Labanan ng Incumbent at ng Aspirant

Ang halalang ginanap sa Kombensiyon ng Tejeros ay paglalaban sa  pamumuno ng isang nakapuwesto at isang aspirante.  Sa  kasong ito,  si Andres Bonifacio na Supremo ng Katipunan at  Pangulo  ng Haring  Bayang Katagalugan, ang nagsisilbing lider ng  himagsikan hanggang ang kaniyang kakayahan ay maging isang katanungan  dahilan sa kaniyang naging pagkatalo sa pakikipaglaban sa Kamaynilaan sa  unang  buwan pa lamang ng himagsikan. Malaki ang  nawala  kay Bonifacio  sa kaniyang pagkatalo sa Kamaynilaan,  dahil  nagbunga ito  upang malantad ang kaniyang kahinaan sa istratehiyang  pangmilitar sa pakikipaglaban sa mga Espanyol.

Ang  aspirante ay si Emilio Aguinaldo, isang katipunero,  na nagsimulang  makilala bilang lider dahilan sa kaniyang mga  natamong  tagumpay laban sa mga Espanyol sa lalawigan ng Cavite.  Ang talunang supremo at ang mapagwaging heneral ay isang sitwasyon na nagbigay  daan upang hamunin ng isang aspirante ang  pamumuno  ng isang  pinunong nakapuwesto.

Ang lahat ng halalang  pampanguluhan na  sumunod sa Filipinas ay labanan ng nakapuwesto at  ng  aspirante, maliban lamang sa kaso nina Quezon (1935) at Ramos (1992).

 

Ang Partido Pulitikal

Sa  ginanap  na  unang halalang  pampanguluhan,  malaki  ang naging papel ng dalawang pangunahing partido pulitikal sa  Cavite upang matiyak ang panalo ng bawat isa. Ang dalawang partidong ito ay ang Magdiwang na pinamumunuan ng mga Alvarez at ang Magdalo na dominante  ng  mga Aguinaldo. Ang bawat partido ay  mayroong  mga balwarte,  sa kaso ng Magdiwang nasasakop nito ang mga  bayan  na nasa baybayin ng Look ng Maynila. Sa kaso ng Magdalo ay nasasakop nito  ang mga bayan na nakaharap sa Look ng Bacoor,  hanggang  sa mataas na lupa ng Cavite.

Sa  unang  buwan ng himagsikan ay nagkaroon ng  hidwaan  ang dalawang paksiyon dahilan sa karibalan at kawalan ng koordinasyon sa pagkilos na militar. Sa pagdating ni Bonifacio noong Disyembre 1896  sa Cavite siya ay pumanig sa partidong Magdiwang, sa  dahilang  ang  matandang Alvarez ay tiyuhin ng kaniyang asawa  na  si Gregoria  de  Jesus.  Sa paglipas ng ilang  araw,  ang  matandang Alvarez  ay  ibinigay ang puwestong haring bayan ng  partido  kay Andres Bonifacio.

Samantala ang partido Magdalo ay nasa bukana ng lalawigan ng Cavite at sa malimit na pagkakataon ay napapasabak sa  pakikipaglaban  sa  mga Kastila na nagbabalak na  pumasok  sa  kanilang teritoryo. Sa ganito, ang panalo ng Magdalo at kaniyang karanasan sa  pakikipaglaban ay nagbigay ng kaukulang pagkilala ng mga  tao sa Cavite sa pamumuno nito. Ang dalawang partido, maaring naitayo dahil sa pagsisikap ng Katipunan, ngunit dumating ang panahon na sumapit ito sa salungatan  ng ideolohiya at sa pananaw sa dapat na maging  landasin  ng himagsikan. Para sa mga Magdalo, dapat nang palitan ang Katipunan ng  isang pamahalaang rebolusyonaryo, samantalang  ang  partidong Magdiwang ay nanghahawak sa paniniwala na hindi dapat palitan ang Katipunan sa dahilang ito ay isa nang pamahalaan.

Sa  pagkakataon  ding ito ng hidwaan  ng  dalawang  partido, nakita  ni Bonifacio ang kaniyang pangangailangan sa  partido  ng Magdiwang  upang tapatan ang pangkating Aguinaldo at ang  partido Magdiwang  naman ay nakita ang supremo na maaring itapat  sa  mga Magdalo.

 

Ang Black Propaganda

Ilang linggo pagdating ni Bonifacio sa Cavite at bago pa man ang  malaking  asamblea ng mga rebolusyonaryo sa Imus,  at  ilang buwan  pa  bago ang ganapin ang Kumbensiyon ng  Tejeros  talagang desidido na ang Magdalo na bunuin mula kay Bonifacio ang pamumuno ng  himagsikan. Ito ay mapapatunayan sa dahilang kumalat ang  mga mapanirang  polyeto sa lalawigan ng Cavite, lalo na sa  lugar  ng San Francisco de Malabon, kung saan ang supremo ay pansamantalang namamalagi.  Sa  nasabing  mga polyeto  ay  hinihikayat  ang  mga Caviteņo na huwag pakitaan ng anumang paggalang o pag-ukulan  man ng anumang pansin ang supremo.

Sa  mga nasabing polyeto, sinasabi na ang supremo  ay  isang mason,  hindi naniniwala sa Diyos, upahan o ahente ng mga  prayle para  maghasik ng kaguluhan, walang pakundangan sa mga  sagradong bagay na pangrelihiyon, may mababang pinag-aralan, at isang hamak na utusan lamang ng isang negosyanteng Aleman. Pamilyar na pamilyar, yata ang black propagdanda na ito hanggang ngayon.

Nang  makarating ito sa kaalaman ng supremo, kaniyang  hiningian  ng paliwanag si Daniel Tirona na nauwi sa pagtatalo,  dito sa unang pagkakataon ay tinutukan ng baril ng supremo si  Tirona, nailigtas  lamang si Tirona ng pag-awat ni Mariano Alvarez at  ng pakiusap ng isang babae nagkataong naroroon sa bahay.

 

Karahasan

Ilang  oras bago ganapin ang Kumbensiyon/halalan sa  Tejeros ay  nagkaroon ng pagtatalo sina Santiago Alvarez at Antonio  Montenegro,  na nauwi sa berbal na pagtatalo at pagpapadakip ng  una sa  huli. Dahilan sa pangyayaring ito, ang mga tauhan ni Santiago  Alvarez ay humanay na sa tabi ng hagdanan na paggaganapan ng kombensiyon at  nagbabantang gagamitin  ang kanilang mga baril sa sinuman na kalahok  sa  kumbensiyon.

Matatandaan  din na dahilan sa nakakainsultong  protesta  ni Daniel  Tirona  laban  sa pagkakahalal ng  supremo  sa  posisyong Direktor  ng  Interior ay tinutukan ng huli ang una.  Salamat  na lamang sa dalawang mahalagang pangyayari na nagligtas kay  Daniel Tirona, una ay ang maagap na pag-awat ni Artemio Ricarte sa kamay ng  supremo na may hawak na baril at pangalawa, ang kabilisan  ni Daniel  Tirona na magtago sa karamihan. Kung walang ang  dalawang pagkakataong ito siguro, ang unang halalang pampanguluhan ay  may bahid ng dugo.

 

Alsa Balutan

Sa panahon ng kombensiyon/halalan sa Tejeros, ang nakakarami  sa  mga dumalo ay mula sa partidong Magdiwang at  sa  Magdalo naman ay mahigit kumulang sa siyam na katao. Ngunit, huwag tayong malinlang  ng  numero  sa  dahilang  marami  sa  mga  dumalo   sa halalan/kumbensiyon  ay  ang mga tinatawag na  alsa  balutan  mga indibidwal  na taga-Maynila, at ibang pang mga lalawigan na  nagtungo  sa  Cavite sa unang buwan ng himagsikan upang  mabuhay  sa napalayang lalawigan ng Cavite.

Ang  mga alsa balutan ayon sa mananalaysay ang dahilan  kung bakit maraming nakuhang boto si Aguinaldo sa kabila ng kakauntian ng kaniyang mga kapartido na dumalo sa kombensiyon. Minsan habang pinag-aaralan  ko ang artikulong ito ay nagbibiro ang aking  isipan,  para  matuksong isulat na parang ang mga alsa  balutan  ang lolo ng mga makabagong flying voters.

 

Ang Laro ng Pulitika

Ang  supremo  Bonifacio ay hindi dapat na  isipin  na  isang mangmang  na  pulitiko sa kaniyang unang  pagkandidato,  ayon  sa mananalayasay  na si Alfredo Saulo, ang supremo ay  nakatagpo  ng ang isang tagapayo sa katauhan ni Artemio Ricarte. Pinaghandaan nilang dalawa ang Kombensiyon ng Tejeros,  una, ipinatawag  nila ang kumbensiyon sa panahon na ang  teritoryo  ng Magdalo ay sinasalakay ng puwersa ng mga Espanyol na pinamumunuan ng berdugong Heneral Lachambre at ang mga Espanyol ay nasa  lugar na  tinatawag na Pasong Santol na siyang pintuan patungo sa  Imus na noong ay kapitolyo ng pangkating Magdalo. Pangalawa,  ibinigay lamang  sa  pangkating Magdalo ang panawagan ukol sa  gaganaping pagpupulong  sa Tejeros noong Marso 21, 1897. Isang  araw  lamang ang  pagitan  sa  layunin na pakauntiin ang  makadadalo  mula  sa pangkating Magdalo.

Pero  ang istratehiyang Bonifacio ay sinagot naman ng  pangkating Magdalo sa pamamagitan ng mga sumusunod: Una, bago ganapin ang halalan ay nagkaroon ng huling sandaling pangangampanya  para huwag  ihalal si Bonifacio, at hinihikayat ang mga  mamboboto  na huwag  pailalim sa hindi Caviteņo; pangalawa, pinaghati nila  ang mga  Magdiwang dahilan sa sandali ng pagpili ng mga kandidato  sa pagkapangulo  ay  tatlo ang nominado, sina  Aguinaldo  (Magdalo), Bonifacio  (Magdiwang) at Trias (Magdiwang). Sa ganitong  pamamaraan  sa unang sandali pa lamang ng halalan ay nakatakda  na  ang paglansag ng kapangyarihan ng supremo sa pamumuno ng himagsikan.

 

Dinayang Balota

Sa panahon ng Kombensiyon/Halalan sa Tejeros ay lumitaw  ang isang isyu mula kay Diego Mojica na nagsasabi sa superemo na  ang mga balota na ipinamahagi ay may sulat na, at di na sinulatan  ng mga manghahalal.

 

Balimbingan

Sa bandang huli, ang tinatawag na turncoatism  ng partido  ay naganap  sa  panahon  pa ng unang  halalang  pampanguluhan,  bago ganapin ang halalan, ang pangkating Magdalo sa pamumuno ni Daniel Tirona ay gumawa ng hakbang upang makuha o makaalyansa ang  ilang mga  Magdiwang. Isa na sa klasikal pagsasagawa ng turncoatism  ay mapapansin kay Mariano Trias, bago ang kombensiyon siya ay nagbitiw  sa kaniyang puwesto sa pangkating Magdiwang bilang  Ministro ng  Katarungan  at lumipat sa pangkating  Magdalo  bilang  isang heneral. Pagkatapos ng halalan sa Tejeros ay mapapansin na nawala na ang init ng pulitika sa dalawang partido, naluklok na  pangulo si Aguinaldo, at ang mga Magdiwang ay tinanggap ang kanilang  mga bagong posisyon sa pamahalaang rebolusyonaryo.

 

BALIK